5/25/2011

هه‌لبژارتنێن سه‌ندیكا رۆژنامه‌نڤێسێن كوردستانێ/ دوهۆك

وەكو دیار بۆ سێیەمین جارە رۆژنامەڤانێن هەرێما كوردستانێ ب ئاوایەكێ ئازادانە و دەمۆكراسی نوونەرێن خوە بۆ كۆنگرێ گشتی یێ سەندیكا رۆژنامەڤانان هەلبژێرن. رۆژا ئێكشەمبی 5/12 رۆژنامەڤانێن ل دەزگەهێن ئێكەتی و یەكگرتوو نوونەرێن خوە هەلبژارتن. ل رۆژا دوشەمبی ژی 6/12 رۆژنامەڤانێن ل دەزگەهێن راگەهاندنا پارتی دەمۆكرات كار دكەن و هەروەسا رۆژنامەڤانێن بێ لایەن نوونەرێن خوە هەلبژارتن. هەر وەكو دهێتە زانین د ڤێ پرۆسێسێ گەلەك ئالۆزی هەبوون. ل دۆر ڤێ چەندێ كا ئەڤ رۆژنامەڤانێن ل ڤێ دەنگدانێ بەرهەڤبوون چ گازندە و دیتنێن رەخنەیی هەنە; مە ئەم ریپۆرتاژە بەرهەڤكر.
ریپۆرتاژ: هەلگر بەها-ەدین
ل دەستپێكێ ل دۆر ڤێ پرۆسێسێ رۆژنامەڤان (شیمال مهەمەد بەرچی) دبێژە:

"د ڤی كۆنفرانسی دا من مافێ دەنگدانێ نەبوو, هێجەتا وان ئەو بوو كو ئەز فەرمانبەرم, لەورا ئەز نەكارمە ئەندامێ كارا, لێ جهێ داخێیە كو گەلەك فەرمانبەر ئەندامێن كارانە د ڤێ سەندیكایێ دا. شێوێ برێڤەچوونا ڤێ پرۆسێسێ نە رێكخستنەك تێدا بوو, كو بەرلایەكا مەزن بوو, ئەڤجا پێدڤیە بۆ جارێن داهاتی ب رێكوپێكتر بهێنەكرن, داكو هەر كەسەك بزانیت چەوا دێ خوە هەلبژێریت و دەنگدەر دێ چەوا دەنگێ خوە دەن, هەروەسا د هۆلا دەنگدانێ ڤە ئەندەك كەسێن نە رۆژنامەڤان پێش چاڤێن مە كەڤتن, لێ نزا دەنگ دان یان نە, دیسان ئەم هێڤیدارین هەر كەسەكی نوونەرەكی راستەقینە بۆ خوە هەلبژارتبیت, داكو بشێن رۆلێ رۆژنامەڤانیێ ل دەڤەرا مە پێشتر بێخن ".
هەر ل دۆر ڤێ چەندێ (سەباه ئە‌ترووشی) سەرنڤێسەرێ كۆڤارا چایخانە ب ڤی ئاوایی بۆ مە پەیڤی:
"ەز ب خوە وەكو چاڤدێرەكێ رۆژنامەڤان هاتبوومە ڤێرە, كو بەرەلایەكا مەزن بوو, كو گەلەك یا نە رێكووپێك بوو, كو جهێ داخێیە سەندیكا نەشیا ڤێ پرۆسێسێ ب رێكووپێكی ب رێڤە ببەت, ئەڤجا دیارە ژی ل سەندیكا رۆژنامەنڤانان ب تنێ خوە مژوولكر نەكا تێدا, هەروەسا نەشێن ب دروستی ئەندامێن خوە ل دۆر هەر كارەكی ئاگەهدار بكەن ".
دیسان سەباهی گۆت:
"ژ لایەكێ دی ڤە ل سەر رۆژنامەڤانان فەر دكەن كو پرۆپاگەندا خوە د هەندەك دەزگەهێن راگەهاندنێ دا بكەن, ئەڤجا بەلكو ئەز نێزیكی وی دەزگەهی نەبم, یان ئەز دووڤچوونا بابەتێن وی دەزگەهی نەكەم, ئەڤجا دڤێت سەندیكا یا پیشەیی بیت, هەردەم من یا گۆتی ئەز هەست ب ڤێ سەندیكایێ ناكەم وەكو سەندیكایەكا رۆژنامەڤانان, ئەڤ كەسێن د ڤێ دەنگدانێ دا بەرهەڤبوون; پتریا وان نە رۆژنامەڤان بوون, كو هەندەك تیپلێدەرن یان فەرمانبەرن ل پرسگەهێن دەزگەهێن راگەهاندنێ یان شۆفێرن; یێن بوونە ئەندامێن كارا, گەلەك كەس ژی ژ نوو من دیتن, كو ل هیچ دەزگەهەكێ راگەهاندنێ من نەدیتینە, كو ل مال روونشتینە و ئابوونێن وان هەندەكان پێشڤە یێن دانە, داكو ل رۆژێن وەكو ئەڤرۆ دەنگێن وان مسۆگەر بن, ئەڤە ژی بێ ئەخلاقیەكە د سەندیكا رۆژنامەڤانان دا دهێـتەكرن, ئەڤجا دڤێت جارەكا دی سەندیكا رێز و ئاڤا روویێ بزڤرینتەڤە ".
ێك ژ دەنگدەرێن رۆژنامەڤانێن كەچ ژی ب ناڤێ (زەری نەوزاد) ژ رۆژناما ئەڤرۆ ئەڤ دیتنە هەبوون:
"بەربژێرێن رۆژنامەڤانێن مێینە گەلەك دەنگ نە ئینان, كو گەلەكا خوە هەلبژارتبوو ژی. دبیت هەندەك دەنگدەران دو جاران دەنگ دا, ئەڤێ چەندێ ژی كارتێكرن ل رێژا رۆژنامەڤانێن مێینە كر, چونكو كەچ نەشیا هەند پرۆپاگەندێ بۆ خوە بكەت, لەورا پێدڤیە ئەم بۆ وان داخوازا كوتایێ بكەن. ژ لایەكێ دی ڤە ژ بەر بەرتەنگیا هۆلێ تا رادەیەكی بەرەلایەك د دەنگدانێ دا چێكر, هەروەسا ب دیتنا ژمارەكا زۆر ژ دەنگدەران ئەم هێبەتی مانە, كو ئەندامێن كارانە و هەتا نوكە مە ئێك بەرهەمێ وان یێ رۆژنامەڤانی نە دیتیە, كو پتریا وان ل دەزگەهـ و جهێن راگەهاندنێ فەرمانبەرن و هیچ پەیوەندی ب كارێ رۆژنەمەڤانیێ ڤە نینە ".
ژ لایەكێ دی ڤە رۆژنامەڤان (سەبری نهێلی) دبێژە:
"د پرۆسێسێن دەمۆكراسی دا یا فەرە مرۆڤ نوونەرێ خوە یێ راستەقینە هەلبژێریت, لێ وەكو ئەڤرۆ مە دیتی; ل ڤێ هۆلێ كارەب نەبوو, مایك و بۆكس نەبوون, خەلەتیێن تەكنیكی د ناڤان دا هەبوون, كو ناڤێن مە گەلەكان نەهاتن, كو دگۆتن هەوە ئابوونە نەدانە و ئەز باوەرم من ئابوونە یێن دای, هەروەسا بلا رێز ل رۆژنامەڤانان بهێتەگرتن.
د بەردەوامیا ئاخڤتنا خوە دا سەبری دبێژە:
"هەروەسا من گەلەك كەسێن نوو دیتن كو من د بزاڤێن رۆژنامەڤانیێ دا نەدیتینە, ژ لایەكێ دی ڤە ژی ئێشەكا د ناڤ مە دا بەربەلاڤبووی, كو جهێ داخێیە دەزگەهێن رۆژنامەڤانی ل سەر بنەمایێ هەڤالینی و پێكڤەكاركرنێ نوونەرێن خوە هەلدبژێرن, ئانكو هەلسەنگاندنا شیانێن مرۆڤان ناكەن, ئە‌ڤجا هێڤیدارین ئەگەر ئەڤ دیاردە د ناڤ جڤاكێ مە دا بنبر نەبن, هەر چ نەبیت بلا د ناڤ رۆژنامەڤان و نڤێسەر هونەرمەندان دا نەمینیت, چونكو ئەڤەنە بەرێ خەلكێ ددەنە پێشكەڤتن و شارستانیەت و ئازادیا رادەربرینێ ".
سەرنڤێسەرێ كۆڤارا ئابوورا مە رۆژنامەڤان (نەوزاد جەمیل) ئەڤ دیتنە هەبوون:
"سیستەمێ ڤێ پرۆسێسێ یێ خەلەت بوو, ژ بەر كو بەلاڤكرنا كاخەزێن دەنگدانێ بێ ناڤخواندن بوو, كو ئەو كاخەز دانە ل سەرێ رێزێ هەتا دەست بۆ دەستی گەهشتینە دوماهیكا رێزێ, كو هەر كەسەك دشیا دو سێیەكان بۆ خوە هەلبگریت, ئەڤجا چێدبیت ئەڤ تشتە هاتەبەكرن ژی, ژ لایەكێ دی ڤە جهەك نەبوو كو دەنگدەر ل وێرێ ناڤێن بەربژێران ب نهێنی بنڤێسیت, كو بەربژێر ل هنداف سەرێ دەنگەدەران بوون, ئانكو ئەڤە نە پرۆسێسەكا دەمۆكراسی بوو, كو دەنگدەر ب دلێ خوە دەنگی بدەت ".
هەر ل دۆر ڤێ چەندێ رۆژنامەڤانێ نەخشەساز (یسام هەجی تاهر) دبێژە:
"مخابن هەلبژارتنا نوونەرێن كۆنگرێ سەندیكا رۆژنامەڤانێن كوردستانێ ل دوهۆكێ ب ڤی رەنگی برێڤەچوون و ژ دەستپێكێ هەتا دووماهیێ بێ سەر و بەری تێدا یا دیاربوو, وەكی (شكەفتا) هۆلا لێ هاتیە ئەنجامدان و ناڤ خواندن و بەلاڤكرنا كارتێن ناڤ نڤیسینێ وو... هد. وەسا دیار بوو كو دێ سەندیكا ب گەشتەكا گەشتیاری رابیت نەكو بەرهەڤیەكە بۆ كۆنگرێ رۆژنامەڤانا دگەل رێزێن مە بۆ شیان و چالاكیێن هندەك ژ بەربژێران, چەندین لڤین دهاتنە كرن دبوونە جهێ گومانێ ل جەم رۆژنامەڤانان و نە باوەریەكا پێشچاڤ د هاتەكرن د هۆلێ ڤە وەكو ناڤخواندن ژ لایێ كەسەكێ نە باوەر پێكری, هەرچەندە بلەز هاتە چارەسەركرن, هێڤیا مە ئەوە كو بەربژێرێن سەركەفتی پرۆژە و بۆچوونێن خوە هەبن ل رۆژا كۆنگرەیی و دشیان دا بیت دەستەكەكا نوو ژ ئەنجومەنی و نوونەرێ هەر پارێزگەهەكێ و چەقێن دیتر ب هەلبژارتنەكا پتر ژ هەژی بیت ".
ێك ژ سەركەڤتیێن ڤێ دەنگدانێ; رۆژنامەڤان (ایشا شەوكەت) ژ تێلەڤزیۆنا دوهۆك دبێژە:
"بێ گومان دەنگدانا ئازادانە د هەر پرۆسێسەكێ دا تشتەكێ پیرۆزە, لێ جهێ داخێیە كو شێوازێ ب جه ئینانا ڤێ پرۆسێسێ لاوازی تێدا هەبوون, بگرە ژ سۆتنا دەنگێن گەلەك رۆژنامەڤانان, كو بەردەوام خەباتێ د كارێ رۆژنامەڤانی دا دكەن, ئەز ڤێ چەندێ ژی بۆ رۆژنامەڤانی دزڤرینم, كو سەرەدانا سەندیكایێ ناكەت, داكو بزانیت چ تشتەكێ نوو هەیە, دیسان ئەز رەخنێ ل سەندیكایێ ژی دكەم, كو هەمی رۆژنامەڤان ب جه و دەمێ دەنگدانێ و نەدانا ئابوونان ئاگەهدار نەكرین, هەروەسا د ناڤ هۆلا دەنگدانێ دا گەلەك ب رەنگەكێ بێ سەر و بەر دەنگدەران دەنگێ خوە دا, كو پێدڤیە بۆ دەنگدانێ جهەكێ تایبەت هەبیت, كو هەر دەنگدەرەك ب نهێنی نوونەرێن خوە هەلبژێریت, نە هەمی ل هنداف سەرێ ئێك و دو بن, ئەڤجا هێڤیدارین دەستەكا نوو یا سەندیكایێ بشێن ڤان ئاریشان چارەسەر بكەن و خزمەتا رۆژنامەڤانێن دەڤەرا مە بكەن ".
هەر ل دۆر ڤی بابەتی نڤێسەر و رۆژنامەڤان (هەسەن چەمانی) ل تێلەڤزیۆنا كوردستان, دبێژە:
"من پێ باش بوو بۆ هەمی ئەندامێن سەندیكایێ پێكڤە دەنگدان هاتباكرن, لێ رەوش و باروودۆخێ نوكە یێ وەلاتێ مە دخوازیتە هندێ كو ب رێكەڤتنێن پارتا بهێنەكرن, ژ لایەكی دی ڤە د شیان دا بوو كو ئەڤ پرۆسێسە ب رێك و پێكتر با, كو هەما ئەو كاخەزێن دەنگدانێ بێ دیتنا ناسنامەكێ ل سەر بەرهەڤبوویێن د هۆلێ ڤە هاتنە بەلاڤكرن, هەروەسا ڤاڤارتنا دەنگان ژی گەلەك ڤەكێشا, كو نێزیكی 3 دەمژمێران بوو, كو بوو ئەگەرێ بێزاربوونا بەرهەڤبوویان و دبیت گومان و دودلی پەیدا ببیت ".
دیسان سەرنڤێسەرێ كۆڤارا سڤۆرە (سەلام بالای) كو وی ژی د ڤێ دەنگدانێ دا سەركەفتن ب دەستخوە ڤە ئینا; دبێژە:
"ب راستی ڤێ پرۆسێسێ ب بێ سەر و بەری دەسپێكر, كو نە دەنگ هەبوو, ناڤێن دەنگدەران دروست نەبوون و هۆلەكا گەلەك بێ سەر و بەر بوو, لێ پرۆسێس ب رەنگەكێ دەمۆكراسیانە ب رێڤەچوو, هەروەسا پێشڤە دەنگدان تشتەكێ زێدەبوو, كو كی یێ بەرهەڤبوو, بلا وی دەنگێ خوە دابا, بەلكو پێشڤە دەنگدان نەهاتبا قەبوولكرن, ئانكو كەسێ ل پێش وان ئەندامێن نەبەرهەڤبوویی ڤە دەنگ نەدابا, چونكو ئەڤە تشتەكێ نەجوانە د پرۆسێسەكا دەمۆكراسی دا.
ژ لایەكێ دی ڤە بالایی بەردەوامی دا ئاخفتنا خوە گۆت:
"ب رەنگەكێ گشتی من گەلەك تێبینی ل سەر سەندیكا رۆژنامەڤانان هەنە, چونكو هەما هەر كەسەكێ بیت; یێ بوویە ئەندامێ ڤێ سەندیكایێ, ئانكو ئەو ب خوە یێ پێشیلا پەیرەو و پرۆگرامێ سەندیكایێ دكەن, چونكو د پەیرەوی دا یا هاتی; دڤێت چەند سالێن خزمەتێ هەبن هەتا ببیتە ئەندامێ كارا, كو هەندەك دوهی یێن هاتین; یێن بوونە ئەندامێن كارا مل ب ملێ وی كەسێ ئەڤە چەندین سالە خەباتێ د رۆژنامەگەریا كوردی دكەت, ئەڤجا ب دیتنا من دڤێت ئەڤ كۆنگرە هەندەك پێداچوونان بكەت ".
ل دووماهیێ ل دۆر ڤان هەلبژارتنان مە ڤیا بۆچوونا رۆژنامەڤان (بورهان یەهیا) ژ رۆژنامەیا وار كو ئێك ژ بەربژێران ژی بوویە وەربگرین, كو دبێژیت:
"ب راستی هەلبژارتن تشتەكێ گەلەك جوان و سەردەمیانەیە, لێ ئەگەر لسەر بنەمایێن خوە یێن دروست بهێنەكرن, ل ڤێ هەلبژارتنێ هەڤركی د ناڤبەرا شیانان دا نەبوو, بەلكو هەڤركی د ناڤبەرا دەزگەهان دا بوو, ئانكو دەزگەهـ دەزگەهكانێ بوو. هەندەك رێڤەبەرێن دەزگەهان وەسا پێكهاتبوون كو ئەندامێن وان دەنگێن خوە بدەنە ئێك و دو, داكو چ كەسێ دی دەرنەچیت و یێن وان ب تنێ بن. ل ڤێرە یا ب زەهمەتە تو بشێیی ڤێ هەلبژارتنێ وەكو هەلبژارتنەكا سەركەفتی بدێ نیاسین, چونكو ژ لایێ رێكخستنێ ڤە ژی كێماسی هەبوون ".
درێژی ....

ئەنارکیزم، پەرتووکخانەی کوردی و سەرچاوەی ڕەخنەگرانی /٥

بەشی پێنجەم و کۆتایی
“ئانارکیزمی ئه‌مڕۆ له‌ به‌رامبه‌ر گه‌لێک مه‌سه‌له‌ی دیکه‌ی خه‌باتی سیاسیدا هه‌ڵوێستی ره‌فزی ئێجگاره‌کی هه‌یه‌ ، له‌وانه‌ : ره‌تکردنه‌وه‌ی کاری سیاسی توخمه‌ پێشڕه‌وه‌کانی بزووتنه‌وه‌ی کۆمۆنیستی له‌ دامه‌زراوه‌ سیاسی و مه‌ده‌نییه‌کانی بۆرژوازیداو دژایه‌تیکردنی کۆمه‌ڵه‌ هه‌ره‌وه‌زییه‌کان و سه‌ندیکا کرێکارییه‌کانی ژێر سایه‌ی ئه‌م سیستمه‌و داواکردنی دامه‌زراوه‌ی کرێکاریی (پاک و بێگه‌رد) ی کۆمۆنیستانه‌ ! که‌چی له‌ هه‌مان کاتدا حزبی سه‌ربه‌خۆی چینایه‌تی پڕۆلیتاریا ره‌فز ده‌که‌ن و وه‌ک ده‌سه‌ڵات و ئامرازی سه‌رکوتکه‌رانه‌ی پڕۆلیتاریا وه‌سفی ده‌که‌ن ، یان بانگه‌شه‌ی حزبی کۆمۆنیستی پڕۆلیتاریی جیهانی ده‌که‌ن که‌ واقیعی خه‌باتی چینایه‌تی پڕۆلیتاریا ئیمکانی بوونی حزبێکی ئاوه‌های نییه‌ . ئه‌م حزبه‌ جیهانییه‌یان به‌ به‌دیلی ئینته‌رناسیۆنالیزمێکی کۆمۆنیستی نوێ داده‌نێن . „

نووسەر لەو پەڕی دڵنیاییدا دیسانەوە بەپێی بۆچوونی گروپێکی هاوئایدیلۆجیای خۆی، ئەنارکییەکان تۆمەتبار دەکات. ئەوەی کە ئەنارکییەکان سەراپای کۆمەڵگەی چینایەتی بە دەوڵەت و پەیوەندی و ڕێوشوێنی مرۆڤەکانەوە ڕەتدەکەنەوە و هەوڵی تێكشکاندنی هەر دەزگەیەکی قوچکەیی (هرمی،herarchy) دەدەن، گومانی تێدا نییە و داکۆکی لەسەر دەکەم. بەڵام دیسانەوە تێنەگەیشتن لە هزر و نەناسینی ئەنارکییەکانە، کە بە دژایەتی کۆمەڵە هەرەوەزییەکان و سەندیکا کرێکارییەکان تۆمەتبارییان بکەیت[9]. چونکە هەر لە سەردەمی (پرۆدۆن)ەوە ئایدیای کۆمەڵە هەرەوەزی (الجمعیات التعاونیة) لەتەك نێوی ئەنارکییەکان گرێخواردووە و هەرەوەزییە جوتیارییەکانی ئۆکرانیا کە دژی بۆلشەڤیکەکان بوون و هەرەوەزییە جوتیاری و کرێکارییەکانی ئیسپانیا کە دژی فرانکۆ و ستالینیستەکان بوون، باشترین و زیندووترین نموونەن و ئەنارکۆ-سەندیکالیزمیش کە نووسەر کەمێك بە پۆزەتیڤ هەلدەسەنگێنێت، شێوەی ڕێکخستن و شێوازی خەباتی ئەنارکییە لە بواری ڕێکخستن و خەباتی جەماوەریدا. ئەنارکییەکان بەپێچەوانەی مارکسیستەکانەوە, کە پێیانوایە سەندیکاکان تەنیا ئامرازی بەدەستهێانی چەند پاروویەك نانن، لای ئەنارکییەکان ئامرازی بەدەستهێنانی نان و فێرگەی پەروەردەکردنی خەباتکاران و سەنگەری کەتواری شۆڕش و یەکەی ڕێکخستنی کۆمەلگەی داهاتووشن، ئەوەی کە لە ژێر کارایی ئایدیای ئەنارکییەکان و سۆشیالیستە شۆڕگێرەکاندا لە شۆڕشی ١٩١٧دا کرێکاران لە ڕێی سۆڤیەتەکان و کۆمیتەکانی کارخانەوە هەم دەستییان بەسەر کارخانەکاندا گرت و هەم لە کرۆنشتات و ئۆکرانیا ویستیان دەسەڵاتی سەپاوی بۆلشەڤیکەکان وەلا بنێن و خۆبەڕێوەبەرایەتی (الإدارة الذاتية ) خۆجێی کرێکاران و جوتیارانەوە دوور لە دیکتاتۆری پارتی بۆلشەڤیك، کۆمەڵگە بەڕێوەبەرن و ڕۆڵی (cnt-ait) لە ئیسپانیای ١٩٣٦-١٩٣٩ کە بە ئایدیاکانی ئەنارکۆ-سەندیکالیزم پشتئەستوور بوو، باشترین ڕەتگەرەوەی تۆمەتە نابەجێکانی نووسەرن. ئایا مێژوو و قوربانییەکانی باشترین بەڵگە نین بۆ سەلماندنی بۆچوونەکان، لە بەرامبەردا من تەنیا داوای یەك تاکە ڕستە دەکەم، کە ئەنارکییەکان تێیدا کۆمەڵە هەرەوەزییەکان و سەندیکا شۆرشگیرەکان ڕەت بکەنەوە! ئایا ڕەتکردنەوەی سەندیکا و یەکێتییە زەردەکانی پاشکۆی دەسەڵاتی بۆرجوازی، لای کۆمونیستەکان دەچێتە خانەی دژایەتی خەباتی جەماوەرییەوە؟ من دەزانم کە ئەو گروپە نووسەر باسی دەکات، دژایەتی خەباتی جەماوەری دەکات، بەڵام وەك وتم ئەوان نە ئەنارکیستن و نە دەتوانن دەستبەرداری دەسەڵاتخوازی و دەستەبژێری و ئایدیالیزیمە مارکسیستییەکەیان بن!
نووسەر ئەوەندە تووشی بانێکە و دوو هەوا و ناکۆکی لەتەك خۆیدا بووە، نازانێت چۆن خۆی دەرباز بکات. ئەو ڕەتکردنەوەی پارت لەلایەن ئەنارکیستەکانەوە [کە هەروا لە لایەن کۆمونیستە سۆڤییەتییەکان (Council Communists )یشەوە ڕەتکراوەتەوە]، لەتەك پارتایەتی جیهانی گروپی کۆمونیستی ئینتەرناسیونالیست، کە لە پارتایەتییەکەی لێنین تێپەڕیانکردووە، تێکەڵ دەکات و سەر لە خوێنەری نائاشنا بە ئەنارکیزم دەشێوێنێت. بەڵێ پارت پێکهاتەیەکی قوچکەیی سەرکوتگەرانە و زەمینەسازی سەروەری دەستەیەك بەسەر دەستەیەکی تر و چینێك بەسەر چینێکی تردایە و بۆ تاکی هوشیار شەرمەزارییە مل بە فەرمانبەری دەستەبژێری سەرکردایەتی پارت بدات و ببێتە ئەندامی پارت. پارت کوتەکی سەرکوت و تۆری ڕاوی ئەو تاکانەیە کە ئایین و خیڵ و ناسیونالیزم نەیتوانیوە دەستەمۆیان بکات و پارت ئەو ئەرکە دەکێشێت. ئیتر ئەو پارتە جیهانی بێت یا گەڕەکی، کۆمونیستی بێت یا ئیسلامی، پارت هەر پارتە و ئەندامێك کە لە دەرگەی پارتەوە دەچێتە ژوورەوە، ئەگەر گوێ لە دەنگی ئازادیخوزانەی ناخی خۆی بگرێت، ئەوا ناچار دەبێت لە پەنجەرەوە هەڵەداوان ڕابکات، بەڵام ئەگەر گوێ لە دروشمە بریقەدارەکانی دەستەبژێری سەرکرایەتی بگرێت، ئەوا پارت دەبێتە گۆڕستانی خەونەکانی و دواجار مانەوەی بە گێلبوونی تەواو دەبێت و ڕۆبۆتێکی لێ دەردەچێت!
“ره‌تکردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن و هاوبه‌شیکردنی مه‌شرووع و یاسایی له‌ ململانێی کۆمه‌ڵایه‌تیدا ، تا له‌م رێیه‌وه سه‌کۆی په‌رله‌مانی بۆرژوازی بۆ خه‌باتی سیاسی و ئایدیۆلۆژی به‌کاربهێنرێت . ئه‌وان پێیانوایه‌ که‌ پرۆلیتاریا به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک و له‌ هیچ شوێنێکدا نابێت توخنی هه‌ڵبژاردن له‌ ده‌زگا بۆرژوازییه‌کاندا بکه‌وێت ، به‌تایبه‌تی په‌رله‌مان و ، هه‌رچی هه‌ڵبژاردنێک هه‌یه‌ پێویسته‌ موقاته‌عه‌ بکرێت . „
بەڵێ، هەرچەندە لێرەشدا نووسەر هەر مەبەستی ئەو گروپەیە، ئەنارکییەکان هەموو شتێکی (مەشروع و یاسایی) ڕەتدەکەنەوە، بەڵام بەبێ ئەڵتەرناتیڤ نا، بەڵکو لەبەر ئەوەی کە پێیانوایە هیچ ناگۆڕێت و ئەزموونەکانی دووسەد ساڵەی رابوردووش نیشانیانداوە، کە تەنیا کۆمەك بە درێژبوونەوەی چاوەڕوانی و خۆشباوەری خەڵك بە گۆرانی دڕندەیی چینایەتی و کۆتایی هاتن بە ستەمی چینایەتی و سەروەری چینایەتی لە ڕێی بەشداری پارلەمانەوە، دەکەن و بە پێچەوانەوە ئەگەر شۆڕشگێڕترین تاك یا نوێنەری چەوساوان چووبێتە کایەکانی پارلەمانەوە، ئەوا بووەتە دەسکەلا و هاوگیرفانی سەرمایەداران و هیچی تر. ئەنارکییەکان تەنیا بە بایکۆت و دەنگنەدان کۆتایی بەکارییان نایێت، بەلکو لە بەرامبەردا بانگەواز بۆ خەباتی ڕاستەخۆ و خۆڕێکخستنی کۆمەڵایەتی و پێکهێنانی هەرەوەزییە ئابوورییە سەربەخۆکان دەکەن و هەوڵی دەستبەسەرداگردنی خانووبەرە و کارگە و شەقامەکان دەدەن. ئایا ئەمانە (دەنگدان و بەشداری پارلەمان یا خۆریکخستن و سەپاندنی بەڕێوەبەرایەتی کۆمەڵایەتی) کامەیان شۆڕشگێرانە و کامەیان کارا و کامەیان هەنگاونانە بەرەو پراکتیزەکردنی ئایدیا سۆشیالیستییەکان؟ مەگەر سۆشیال-دێمۆکراتەکان و پارتە کۆمونیستەکان بەو نیازەوە نەچوونە پارلەمانەوە، کەچی ئێستا لە ڕیزی پێشەوەی سەندەوەی دەستەوکەتەکانی چەند سەد ساڵەی خەباتی کۆمەلایەتی و جەماوەرین لەو کرێکارانەی کە بەنێویانەوە چوونە پارلەمان؟
بەشداری پارلەمان و دەزگەکانی تر دەتوانن سەرچاوەیەکی دارایی بن بۆ دەستەبژێری سەرکردایەتی پارتەکان، بەڵام هیچ کات ناتوانن سەنگەر بن بۆ بەدەستهێنانی داخوازی چەوساوان، تەنیا لەبەر هۆیەکی زۆر سادە، ئەویش پێناوێکە کە پارلەمان و دەزگە قوچکەییەکان بۆ مسۆگەرکردنی سەریانهەڵداوە، خۆشباوەڕکردنی خەڵك و فریودانی خەڵکە بە پەردەپۆشکردنی چەکمەی ئاسنینی سەرمایەداران لە دەسەلات و بەڕێوەبردندا. ئیتر نازانم چۆن دەکرێت دژی سەرمایەداران و سەندنی شت لێیان بەکار ببرێت یا بۆ ڕوخاندنی دەسەلات بەکار ببرێت. لە کاتێکدا کە یەکێك لە مەرجە سەرەکییەکانی پاپەندبوونی پارت و هێز و نوێنەرەکانە بە بەندەکانی یاسا و یاساش برتییە لە دابینکردنی سەروەری و ملکەچپێکردنی جەماوەر بۆ ئەو سەروەرییە، کە چەتری پاراستنی بەرژەوەندی سەرمایەدارانە لە ڕەوایەتیدان بە کاری کرێگرتە و خاوەندارێتی تایبەتیدا؟!
(الشرعی و القانونی) واتە هەر شتێك کە لەتەك سەروەری چینایەتی و بنەماکانیدا (خاوەندارێتی تایبەت و کاریکرێگرتە) تەبا و کۆك بێتەوە، هەر شتێكیش لەتەك ئەواندا کۆك بێتەوە، ئەوا بە دڵنیاییەوە دژی داخوازی و خەونی سۆشیالیستەکانە، هەر لەبەرئەوە، بێگومان لەتەك بەرژەوەندی پارت و دەستەبژێری سەرکردایەتی پارت و دەسەڵاتخوازان کۆك و تەبا دەبێت!
“راست و چه‌پ هێنان به‌سه‌ر دروشمه‌ دێرین و نوێیه‌کانی بزووتنه‌وه‌ی کۆمۆنیستیی جیهانیدا ، ئه‌و دروشمانه‌ی که‌ مارکسییه‌کان به‌رزیانده‌که‌نه‌وه‌ ، به‌بێ ئه‌وه‌ی که‌ شیکردنه‌وه‌یه‌کی دیاریکراو بۆ هه‌ر دروشمێک بکه‌ن و دان به‌وه‌دا بنێن که‌ هه‌ر دروشمێک له‌ کات و شوێنی خۆیدا بایه‌خی تاکتیکی و ستراتیژیی له‌ خه‌باتی پڕۆلیتاریادا هه‌یه‌ . ئه‌وان به‌ توندی دژی دیموکراسی و ئازادی و یه‌کسانی و ئاشتی و هه‌موو جه‌نگێک و مه‌ده‌نییه‌ت و پێشکه‌وتنخوازی و مافی بڕیاردانی چاره‌نووس بۆ گه‌لان و سۆسیالیزم و …هتد هه‌ڵوێستیان وه‌رگرتووه‌و له‌ به‌رامبه‌ریشیاندا ئه‌ڵته‌رناتیڤی خه‌باتی سیاسیی رۆژانه‌یان نییه‌و ئاسۆی سه‌رکه‌وتنی خه‌باتی بزووتنه‌وه‌ی سۆسیالیستیی کرێکارانیان له‌لا روون نییه‌ .„
لەبەرئەوەی کە ئەم پەرەگرافە شەڕی خێزانی نێوان گروپە مارکسیستەکان خۆیان دەگرێتەوە و ئەو گروپە بە خۆیان دەتوانن وەڵامی نووسەر بدەنەوە، زۆر لەسەری ناوەستم، بەڵام هێندە دەلێم ئەگەر خوێنەر و نووسەریش سەرنج بدات، ئەوا دەبینن، کە ئەنارکسیستەکان هێڵی چەپ و ڕاست بەسەر ئایدیاکانی مارکس و کۆمونیستەکانی تردا ناهێنن. هەروەها دژی ئازادی و یەکسانی و ئاشتی و پێشکەوتن و مافی بڕیاردانی خۆبەرێوەبردنی گەلان [دەوڵەتی بۆرجوازی بەنێوی نەتەوەوە نا] و سۆشیالیزم نین، بەڵکو لە مارکسیستەکان ڕوونتر و پەیگیرانەتر و ڕاستگۆیانەتر و کردەییانەتر پێ لەسەر ئەو خواستانە دادەگرن و لە هەموو سەردەمەکاندا ئەنارکییەکان جەنگاوەری گومناوی ئەو پێناوانە بوون. بەڵام بەدڵنیاییەوە بە شێوازی دەستەبژێری و نوێنەرایەتی و خێرکردن بە خەڵك نا، بەڵکو وەك سەرەتاکانی هزری ئەنارکیستی و بە پشتبەستن بە ئازادی و یەکسانی و دادپەروەری کۆمەلایەتی. بەپێچەوانەی دەرکی نووسەرەوە لە دێمۆکراسی، ئەنارکییەکان لایەنگری دێمۆکراسی ڕاستەوخۆن. [10]
دواجار حەزدەکەم و سوپاسگوزاریش دەبم، ئەگەر نووسەر تەنیا بەڵگەیەك بۆ ئەو تۆمەتڕیزکردنە بخاتەبەردەستمان. لە بەرامبەردا من دەتوانم دەیان پەرتووك و سەدان نامیلکە و هەزاران وتار دژی ئەو تۆمەتانە ڕیز بکەم، بەڵام بەداخەوە پەرتووکخانەی کوردی لێیان بێبەشە و تەنانەت پەرتووکخانە ئەلەکترۆنییە کوردییەکان لە بڵاوکردنەوەی دەقە وەرگێردراوە ئەنارکییەکاندا خۆیان دەپاریزن!****
“کۆمۆنیزمی ئانارکیسته‌کانی ئه‌مڕۆ ، کۆمۆنیزمێکی یۆتۆپییاییه‌ ، خۆشخه‌یاڵیی توخمی ورده‌بۆرژوازی پانوپلیشبووه‌وه‌ی ژێر چه‌رخی دڕندانه‌ی سیستمی هاربووی سه‌رمایه‌دارییه‌ ، چه‌واشه‌یی و رێهه‌ڵه‌کردن و نامۆبوونێکی بێ هوشیاریی کۆمۆنیستیی راسته‌قینه‌یه‌ . بۆیه‌ ده‌بێت به‌ باشی بیروبۆچوونه‌کانیان و رابردوویان و رۆڵی تێکده‌رانه‌یان له‌ بزووتنه‌وه‌که‌دا به‌ کرێکاران و زه‌حمه‌تکێشان و تێکۆشه‌رانی بزووتنه‌وه‌که‌ ئاشنا بکرێن تا لێیان به‌ ئاگابن و ده‌رگا به‌ڕووی دزه‌کردنیان بۆ نێو حزب و رێکخراوه‌ کرێکارییه‌کان دابخرێت .“
ئەمەی نووسەر لە تێکەڵکردنی کۆمونیزم و ئەنارکیزم ( کۆمونیزمی ئەنارکیستەکان) دروستیکردووە، لە هیچ قوتویەکی عەتاردا پەیدا نابێت. من دڵنیام دیسانەوە مەبەستی نووسەر لە ( کۆمونیزمی ئەنارکیستەکان)، ئەنارکۆ-کۆمونیزم (کە کرۆپۆتکین هزرڤانییەتی) نییە و مەبەستەکەی هەر لەو گومانەوە سەرچاوە دەگرێت، کە گروپی لێبووەتە ئەنارکیست. بۆیە لێرەشدا زۆر لەسەری ناوەستم و تەنیا کەمێك سەرنجی دێڕەکانی پاش ئەو تێکەڵەسازییە دەدەم.
“خۆشخه‌یاڵیی توخمی ورده‌بۆرژوازی پانوپلیشبووه‌وه‌ی ژێر چه‌رخی دڕندانه‌ی سیستمی هاربووی سه‌رمایه‌دارییه‌”
لەم ڕستەیە زۆر تێناگەم و هەستدەکەم بە لابردنی لە پەرەگرافەکەدا هیچ لە واتا و کڕۆکی پەرەگرافەکە و ئامانجەکەی ناگۆڕێت، بەڵکو بە پێچەوانەوە ڕوونتر و ساکارتری دەکاتەوە.
„چه‌واشه‌یی و رێهه‌ڵه‌کردن و نامۆبوونێکی بێ هوشیاریی کۆمۆنیستیی راسته‌قینه‌یه‌”
لێرەدا نووسەر ناچار دەستەوداوێنی ئایدیالیزمەکەی ناو مارکسیزم دەبێتەوە و کۆمونیزمێك کە خۆی مەبەستییەتی (ئایدیاکانی مارکس و لێنین و ئەوانی تر) ، دەکاتە چەقی ڕاستی و دروورکەوتنەوە لێی هاوتای سەرگەردانی دەکات، ئەمە بۆ خۆی پێچەوانەی هزرگەرییە و ڕووداوەکانی سەدەی ڕابوردوو ئەوەیان سەلماند، کۆمونیزمێك کە بڕیارە بە فەرمانی پارت و شەلاقی دەوڵەت دامەزرێت و بسەپێنرێت، سەرەنجامەکەی هەر بە زیاتر شەیداکردنی کرێکاران و بەشمەینەتان بە سەرمایەداری و چەکمەی ئاسنینی پارلەمانەکەی کۆتایی دێت، هەر وەكو لە ڕوسیە و ولاتە پاشکۆکانیدا دیتمان.
پاشان مەگەر مەبەستی نووسەر لە کۆمونیزمی ڕاستەقینە، هەر ئەوە نییە کە مارکس و ئەنگلس، ئەنارکییەکانیان بە پیلانگێڕان لەسەری لە نێونەتەوەیی یەکەمدا کردەدەرەوە و لێنین و ترۆتسکی لەسەری فەرمانی کوشتوبڕی بە کۆمەڵی ئەنارکییەکان و ڕاپەڕیوانی کرۆنشتات و ماخنۆڤیستەکانی ئۆکرانیا دەرکرد و ستالین ناڕاستەوخۆ هانی کوشتن و تیرۆر و ڕفاندنی ئەنارکییەکان و دانانی ئابڵوقەی ڕانەگەیێنراوی لەسەر هەرەوەزییەکانی کەتەلۆنیا و بەشەکانی تری ئیسپانیای ئازاد، دا؟
بە کورتی، ئەوەی نووسەر لەمەڕ ئەنارکیزم لەو نووسینەیدا دەیداتە بەر ڕەخنە، نەك تەنیا ئەنارکیزم نییە، بەڵکو باڵێکی ئۆرتۆدۆکسی مارکسیزمە و بە ڕای من هیچ پێویستی بە تێوەگڵانی ئەنارکیستەکان نەبوو و نووسەر دەیتوانی لەبەر ڕۆشنایی بەراوردی نووسینەکانی کارل مارکس و ئەنجلس لەتەك نووسینەکانی ئەو گروپەدا، بۆچوونەکانی بە لایەنگری لەم و دژایەتی ئەو بسەلمێنێت، نەك هەرچی خڵتەی تێڕوانینی دەسەڵاتخوازانەی هزری مارکس و ئەنگلس هەیە، بیکات بەسەر ئەناکییەکاندا و هێندەی تر ناڕۆشنی لای خوێنەری بێسەرچاوەی کوردزمان دروست بکات.
ڕەخنەی ئەنارکیستەکان لە کۆمونیزمی مارکس و پاشڕەوانی هەر لە هاوسەردەمانی خودی (مارکس و ئەنگلس)ەوە تا ئەمڕۆ زۆر ڕوون و بێپەردەیە و جیاوازییەکان ئاشکران، کە دەکرێت لەم خاڵە سەرەکییانەدا کورت بکرێنەوە: ڕۆڵی تاك[11] ، ڕۆڵی جەماوەر[12]، ڕێکخراوبوون و خەباتی جەماوەری [13]، سەندیکا کرێکارییەکان[14]، چۆنیەتی بەڕێوەبەرایەتی لە کۆمەڵگەی داهاتوودا[15]، سۆڤییەتەکان و کۆمونەکان[16]، هەرەوەزییەکان[17]، بەرنامەڕێزی و ناوەندێتی[18]، فیدرالیزم و مافی چارەنووس[19]، شەڕی داگیرگەر[20]، سۆشیالیزم[21]، نێونەتەوەیی[22]، لەیەك قسەدا ئەنارکیستەکان لەسەر بنەمایەیەك، کە سەروەری مرۆڤ بەسەر مرۆڤدا بە هەموو شێوەیەك ڕەتدەکەنەوە و دژی هەر بەرتەریدانێکی ڕامیارتی و ئابووریی و کۆمەڵایەتین بە دەستەبژێر و کەسەکان، هەر بۆیە وەك درێژەی لۆجیکی ئەو تێڕوانینە بەوە دەگەن، کە هەموو پێکهاتەیەکی قوچکەیی لەوانە سەندیکا زەردەکان و پارت و دەوڵەت و ناوەندێتی ڕەت بکەنەوە و بەو جۆرە ڕێگەچارەیان بۆ هەموو پرسەکان دژی هەر ڕێگەیەچارەیەك دەوەستێتەوە، کە ویست (ارادە) لە مرۆڤەکان بسێنێتەوە و لە بەرامبەردا بە نوێنەران و میانجیگەرانی باڵادەستی بسپێرێت، چونکە ئەنارکیزم ئازادیخوازییە و سەروەری هی هەر کەس بێت، ڕەتیدەکاتەوە و بانگەواز بۆ کۆمەڵگەی ئازاد و یەکسان و دادپەروەر لەسەر خواست و ئامادەیی تاکەکان و کۆمەڵەکان دەکات، بەم پێیە گۆڕانی هەر سیستەم و کۆمەڵگەیەكیش، بە گۆڕان لە پەیوەندییە ئابووریی و کۆمەلایەتییەکانی تاك لە کۆمەڵگەدا، بە واتای شۆڕشی کۆمەلایەتی، گرێدەداتەوە. بە واتایەکی تر شۆڕش پرۆسێسێکی کۆمەڵایەتییە و تەنیا لە خوارەوەرا لە دەروونی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و پەیوەندییەکانی بەرهەمهێناندا توانای ڕوودان و سەرکەوتنی هەیە.
دوا وتە، ئەگەر نووسەر خوازیارە لەمەڕ ئەنارکیزم ڕەخنە بگرێت و بنووسێت، باشترە بەڵگەکانی لە سەرچاوەی یەکەمەوە وەرگیرابن و بۆ سەرنجدانی ئەنارکۆ-کۆمونیزم، باشترە سەرنجی ئایدیاکانی کرۆپۆتکین بدات. هەروەها من بۆ خۆم هەر ڕەخنەیەك کە بە نموونە و بەڵگەی وەرگیراو لە سەرچاوە ئەنارکییەوەکان پشتئەستوور بێت، لام جێگەی دەستخۆشییە و تەنانەت ئەگەر ڕەخنەکە نەیتوانیبێتش ڕاستی و دروستی بپێکێت، دیسانەوە هەر جێی دڵخۆشییە، چونکە بە دڵنیاییەوە مشتومڕی بەسوود لە نێوان ئەنارکیستەکان و مارکسیستەکاندا دروستدەکات، کە دواجار بۆ بزاڤی سۆشیالیستی دەتوانێت بەشێك بێت لە سەرچاوەی ڕۆشنگەریی چینایەتی.
هەر بەو مەبەستە لێرەدا بە پرسیارێك، کە بۆ کۆکردنەوەی هەموو سۆسیالیستەکان لە دەوری مێزی مشتومڕی بە سوود و نۆژەنکردنەوە و لێکۆڵینەوەی بابەتە تیئۆری و ئەزموونە کردەییەکان [لەپێناو خۆلادان لە دووبارەکردنەوەی هەڵەکانی ڕابوردوو لە ڕووداوەکانی داهاتوودا] سوودی هەیە، کۆتایی بە وەلامەکەم دەهێنم : ئایا ئەگەر لە ئەزموونی شۆڕشی ئۆکتۆبەردا لە بری سەرکەوت و بەرگرتن بە ئاراستە سۆشیالیستەکانی تری دەرەوەی پارتی بۆلشەڤیك، بوار بە هەموو ئەڵتەرناتیڤە سۆشیالستییەکان بدرایە، لەوە باشتر نەدەبوو کە پاش (٧٠) سەرەنجام هەوڵەکان وەك پەشمەك لەبەردەم تینی نیئۆلیبرالیزمدا بتوێنەوە؛ ئایار لەبری خۆسەپاندنی یەك مۆدێلی بۆلشەڤیکەکان، باشتر نەبوو لەو شوێنانەی کە ئاراستە و ئەڵتەرناتیڤی تر پێشنیار و ئامادەن، ئەزموون بکرێن و دواجار سەرەنجامەکان لەیەك بدرێن و کامە پۆزەتیڤ بووایە، زیاتر پەرەی پێبدرایە و کامە نیگەتیڤ وەلابنرایە؛ ئایا بواردان بە مەلەوانانی کرۆنشات، جوتیارانی ئۆکرانیا، کرێکارانی پترۆگراد، کە خوازیاری ئازادی ڕۆژنامەگەری، ئازادکردنی زیندانیان، سەندنەوەی دەسەڵات لە پارت و دێمۆکراسی ڕاستەخۆ و بەڕێوەبەرایەتی سۆڤیەتی و هەرەوەزییانە بوون، زیانی لەوە زیاتر دەبوو، کە لە ماوەی (٧٠) ساڵدا لە بری بنیاتنانی کۆمەڵگەی سۆشیالیستی، خزمەت بە بە ‌هێزکردن و خوازراوترکردنی سەرمایەداری و دێمۆکراتییە نوێنەرایەییەکەی کرا؛ ئایا بە بواردان بە ئاراستە و ئەزموونکردنی ئەڵتەرناتیڤەکانیان، چانسی پاراستنی ئەو شٶڕسە لە شکستی زیاتر نەدەبوو؟
پەراوێز و سەرچاوەکان:
* ڕێکەوتی تەواوبوونی ئەم نووسینە بۆ زیاتر لە شەش مانگ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، بەڵام لەبەرنەبوونی کات بۆ پاکنووسکردنی، بۆیە بڵاوکردنەوەی دواکەوت، هیوادارم کارایی خۆی لەدەست نەدابێت.
** گروپی کۆمونیستی ئینتەرناسیونالیست (ICC)، گروپێکی ئۆرتۆدۆکسی مارکسیسته‌ و له‌ پارتایه‌تیدا واوه‌تر له‌ لێنیسته‌کان باوه‌ڕییان به‌ ڕابه‌ڕایه‌تی و پۆڵایینبوونی پارت هه‌یه‌. ئەو گروپە باوەڕی بە خەباتی جەماوەری نییە و هەموو ڕێکخراوبوونێکی جەماوەری ڕەتدەکەنەوە و تەنیا بانگەواز بۆ یەك رێکخراو دەکەن، ئەویش پارتە جیهانییەکەی خۆیانە و بەس.
*** من بە مەبەستەوە واژەی (شورا) ڕەتدەکەمەوە، چونکە یەکەم لە کوردیدا واژەی (شورە) پەرژینمان هەیە و بۆ ئەوەی تێکەڵ نەبێت، دووەم دەمەوێت لە (شورا)ی ئیسلامی جیای بکەمەوە، چونکە شورای ئیسلامی پێهاتەیەکی قوچکەییە و (سۆڤیەت) و (کۆمونە) و (ئەنجومەن) ناقوچکەیین و لەسەر بنەمای کۆبوونەوەی گشتی پێکدین و بەو میکانیزمە ڕێگری لە ئۆتۆریتە و دەستبەسەرداگرتن و قۆرخکردن لە سەرەوەرا دەگرن، بەڵام شورای ئیسلامی بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی پارتی خوا (حزب‌اللە) و شەریعەتەکەی لەسەر زەوی هاتووەتە بوون و پێش ئیسلامیش وەها شورایەك لە هەڵبژاردەی پیاوانی ناودار و دەولەمەند بۆ کاروبار بەکار براوە و خەڵکی هەژار و بێدەسەڵات مافی گەیشتنی بە بڕیاردان لە شورادا نەبووە و لە هەموو سەردەمەکاندا ڕێکخستنێکی قوچکەیی بووە و ئەوەی کە کۆمونیستەکانی ئێران و عیراق هیچ هەستیارییەکیان بەو ناوە نییە، بۆ قوچکەخوازی و دەسەلاتخوازییان دەگەرێتەوە، بەڵام ئەوەی لە کۆمونەی پاریس و لە شۆڕشی١٩١٧ و دواتردا پێكدێن، کۆمونە و سۆڤیەتەکان بوون، کە [ (Soviet (council]، هەمان واتای کۆمونە دەگەیێنێت و ئەگەر بە واتای وشە لێکی بدەینەوە لە ئێستادا هیچ ناگەیێنێت و دەبێتە شارەوانی، بەڵام لەبەر ئەوەی پێشینەیەکی ڕامیاریی هەیە و چەمکێکی بەرێوەبردن وەك ئەڵتەرناتیڤ دەخاتەڕوو، لە ئێستادا دەکرێت ئەنجومەن لەسەر بنەمای کۆبوونەوەی گشتی و بڕیاردانی گشتی، بگەییێنێت. بۆیە بەڕای من یا (ئەنجومەن)ی کوردی یا (سۆڤیێت)ی ڕوسی یا ( کۆمونە)ی فەرەنسی دروستترە بەکار ببرێت.
**** چەند جارێك نامیلکە وەرگێڕدراوەکانی (خەباتی ڕاستەخۆ) ، (مارکسیزم و ئەنارکیزم) ، (گفتوگۆی خەیاڵکردی مارکس و باکونین) ، (بەرەو ئەنارکیزم)م بۆ پەرتووکخانەی ئەلەکترۆنی کوردی / ڕەوانەکردن، بەڵام بەداخەوە نە وەڵامیان دامەوە و نە نامیلکەکانیشیان بڵاوکردنەوە. ئەمە لە کاتێکدا کە لەوەتەی ئەو پەرتووکخانەیە سەریهەڵداوە، یەکێك بووم لەو کەسانەی کە بە هەموو جۆرێك هەوڵم داوە بە خەڵکی بناسێنم، ئەوەش لەبەر ئەوەی کە پێموابووە پڕۆژەیەکی کراوە و خۆرایی و گشتی و چاکە و بەربەستەکانی خوێندنەوە (دەسترانەگەیشتن و نەبوونی توانانی کڕین و کەمی سەرچاوە و زۆرێکی تر)ی شکاندوون و جێگەی دڵخۆشییە. بەڵام کاتێك کە ڕێگری لە بڵاوکردنەوەی هەندێك بڵاوکراوە بگرێت، دەچێتە ژێڕ پرسیار و ئیتر ڕاستگۆیی خۆی لەدەست دەدات و پێویستە نێوی (پەرتووکخانەی کوردی) لەسەر خۆی لابدات و بیگۆڕێت بە (پەرتووکخانەی (هەندێك پەرتووکی کوردی)، چونکە پێویستە پەرتووکخانەی کوردی هەموو چاپکرا و بڵاوکراوەیەکی کوردی بگرێتە خۆی و سانسوور لەسەر هیچ هزر و ئاراستەیەکی بیرکردنەوە و ڕۆشنبیری دانەنێت.
درێژی ....

جەژنا دامەزراندنا كۆمارا كوردستان


وێ رۆژێ كەس نەبوو كو گۆتنەكە وها نەبهیسە:” گەلۆ خەونە ئان ژی راستی!؟؟”
مێر، ژن، مەزن، بچووك، كەچ و خۆرتێن جوان، سوار و پەیا، ئەسكەر، پێشمەرگە و سەرلەشكەر تەڤ ل مەیدانا چوارچرا كۆم ببوون. خوەزیا زمانێ دەر و دیوارێن مالێن دەردۆرا قادا چوارچرا هەبوویا كا چاوا ل سەر وێ رۆژا هەری خوەش د ژیانا كوردان دا داخڤین!.
هەیا وێ رۆژێ ئەسمانێ كوردستانێ نەببوو شاهدێ ئەوقاس قێرینێن تەژی شاهی و خوەشی. كەن ژ دل، رووخوەشیا هەركەسی ژی پر سرووشتی دهات بەر چاڤان.
زارۆكێن كەچ و كور ب رێز سەكنیبوون و ب كنجێن خوە ئالا كوردستانێ چێكربوون. وان ب هەڤكاریا مامۆستایێن خوە مارشا “خودایا وەتەن ئاواكە” ب دەنگەكی بلند دگۆتن. مونیر قازی كو بخوە ژی ئەندامەكە كۆرۆیێ بوو ل سەر وێ رۆژێ وها دبێژە: خانم وەجیهە شووجایی هنگی مامۆستایا مە بوو.سبێ زوو هات مالا مە و ئەز و خویشكا من فەست ب خوە رە برن قادا چوارچرا. وێ ب چاڤێن تەژی هێسر تەڤی زارۆكان وها دكرە قێرین:
نیشتمانم رەنگینە،
بەهەشتی سەر زەمینە
خاكم وەكوو ئالاكەم
رەنگ سوور و سپی و شینە
رەنگی سۆری گولالان
بۆنی سۆسنە و هەلالان
كەویە بەفری نوالان
سەرچاوەی ئاوی ژینە…
………

 
                                          دویێ رێبەندان ئان ژی 22ێ چلەیا سالا `1946`ان
                             
 
د وێ رۆژا كو ببوو دەستپێژا ژیانەكە نوو: كوردێن هەر چار پارێن كوردستانێ(دلێ كو بەرەڤاژی ئیرادە و هەزا كوردان كربوون چار پەرچە)، ل مەهابادێ ئامادە بوون. پێشەوا قازی مهەمەد، مستەفا بارزانی، قەدری جەمیل پاشایێ دیاربەكری، تاهرخانێ كورێ سمكۆیێ شكاك، رەشیدبەگێ هەركی، سەید ئە‌بدولاه گەیلانی(شەمزینی)، هاجی بابە شێخ، مهەمەد هوسێن سەیفێ قازی و چەندین كەسایەتیێن دن ب دلەكی تەژی هەزار هیڤی د ناڤا گەل دە بوون.
هەیا نها ژی شاهدێن وێ رۆژا نەژبیركری ل سەر وەفداری و مێڤانپەروەریا روونشتڤانێن مەهابادێ داخڤن. هەیا هنگی باژارێ مەهابادێ د تەمەنێ خوە یێ چەند سەد سالی دا ئەوقاس مێڤان د ناڤا خوە دا نەدیتبوون. وێ رۆژێ گر و چیایێن مەهابادێ ژی د چلەیا زڤستانێ دا مژا خوە بەردابوون و تاڤا رۆژێ ب تیرێژێن خوە زڤساتانا كوردان كربوو بهار.
بەلێ كورد ببوون خوەدی كۆمار، وەزارەتێن وان هەبوون و ب زمانێ خوە یێ زكماكی دخوەندن. رۆژنامە، كۆڤار و پرتووك ب زمانێ كوردی دهاتن وەشاندن. ژیانێ ژ وێ رۆژێ و پێدە رەنگەكی دن بخوە ڤە گرتبوو. قازی مهەمەد ب دەنگەكی بلند وها قێریابوو:” چوونە سەر تەخت، چوونە سەر داریشی بە دوای دا دێت، من قەولتان پێدەدەم هەر وەكۆ لە رۆژە خۆشەكان دا لە گەلتاندام، لە نەخۆشی و رۆژە رەشەكانیش دا لە رەختان دەمێنمەوە…”
2ێ رێبەندان ئان ژی رۆژا راگەهاندنا كۆمارا كوردستان، ژ مە كوردان رە دەستپێكا دیرۆكەك نوویە. كۆمارا كوردستان د واتەیا خوە یا هوكمداریێ دامۆدێلەكی نوو بوو. ب تایبەتی ژی د قیاسا ب دەولەتێن دەردۆرا خوە رە دەمۆكراتیكتر بوو. مەسەلا ل مەهابادێ كێمنەتەوێن عولی و مڵی خوەدی هەموو مافێن خوە بوون، لێ كۆمارا تركیێ هەیا رۆژا ئیرۆ ژی ل سەر سیاسەتا خوە یا ئینكاركرنا 25 ملیۆن كوردان بەردەوامە.
مینا قازی خانما پێشەوا قازی مهەمەد جارەكێ ژ من رە وها گۆت:” ئە‌ز وێ رۆژێ ب سەد سالان ناگووهەرم”، لێ ئەز ژی دبێژم: ل با من ئەو رۆژ ژ هەزار سالێن بندەستیێ بقیمەتترە. چمكی وێ سالێ كوردا هەم ژ دژمنێن ئازادیا گەلان و هەم ژی ژ ئازادخواز و دەمۆكراتان راستیەك دان سەلماندن كو:” ئە‌و ژی دكارن خوەدی دەولەتەك سەربخوە بن و د پراتیكێ دە ژی ئەڤ لیاقەتا خوە دان خویانیكرن…”


د سەرهلدانێن سیاسی دا رێبەرێن شۆرەشێ دكارن
خوەدی رۆلەكی چاوا بن؟

                                             (پێشكێش ژ رها بلندا پێشەوا قازی مەهەمد رە)

دەما كو نەتەوەك د شۆرەش ئان ژی بزاڤا خوە یا سیاسی دا راستی شكەستێ تێ، تەنێ دەست ژ چەك و سلاهان بەرنادە، بەلكی ئەو چاند و تایبەتمەندیێن خوە یێن نەتەوی ژی ژ دەست ددن ئان ژی ژ بیرا دكن و ب یەكجاری ژ ئالیێ هێزا سەردەست ڤە تێن ئاسیمیلەكرن. هنەك ژ رێبەر و قەهرەمانێن دیرۆكا ئازادیخوازیا كوردستانێ ب دلێری ل هەبەری داگركەرێن ئاخا مە سەكنین و هەیا رۆژا ئیرۆ ژی بوون سەدەم كو كورد د دەواما خەباتا خوە دا خوەدی مۆرالەكە بلند یا سیاسی بن. ئە‌و هەرتم د وێ باوەریێ دا بوونە كو كوردستان خاكا كوردایە و پێویستە بێ رزگاركرن. پەیام و خوەزیا كو دڤێ ئەم هێ ژی د سەدسالا پەیوەندی و راگەهاندن(جۆممونجاتۆن)ێ دا ئالاهلگرێن وێ بوون. ئە‌و نرخێن سیاسی كو هەتا رۆژا ئیرۆ ژی مە نەكاریە بهایێ وان د مەژیێ خوە دا تۆمار بكن، ئەو لیدەرن كو د خوەشی و نەخوەشیان دە ل كێلەكا گەل مانە. مخابن نەتوێن كو قەدرێ میراس و نرخێن خوە یێن دیرۆكی نەزانن، هەرتم دیرۆكا وان دوبارە بوویە. چمكی دیرۆك سامان و گەنجینەیەك كولتوریە. ژ بۆ كو ئەم بكاریبین هێزەكێ ژ بیر و باوەریێن خوە رە پەیدا بكن، پێویستە رەه و ریشەیێن وان باوەریێن خوە د گەنجینەیا دیرۆكێ دا پەیدا بكین. داخوازێن گەل ژ رێبەرێن ئیرۆ یێن قادا سیاسیا كوردستانێ چنە؟ ئە‌م دكارن ش ئیبرەتەكێ ژ وەسیەتنامەیا رێبەرەكی مینا نەمر قازی مهەمەد، سەید رزا دێرسمی، شێخ ووبەیدولاه نەهری، نووری دێرسمی و هود بستینن؟
دەما مرۆڤ جەوهەرێ ژیان و رامانێن رێبەرێن كورد دنرخینە، زوو پێدهەسە كو وان د زندی ماینا ناسنامەیا مە یا نەتەوی دە رۆلەكی مەزن لیستنە. ژ بۆنا وێ ژی ئەم ب قەهرەمانێن مینا پێشەوا قازی مهەمەد، مستەفا بارزانی، مەزلوم دۆگان، مامە ریشە، جگەرخوین، مهەمەد هوسێن سێیفێ قازی، كەمال پیر و هەموو ئەیمەتێن خوە یێن نەتەوی سەربلندن. ئە‌و ب چ ئاوایی ب داگركەرێن كوردستانێ رە د دان و ستاندنێ دا بوونە و داگركەران ب چ ئاوایی دان و ستاندن ب وان رە كریە؟ چاخێ كو هاتنە گرتن چاوا نوێنەرتیا دۆزا كوردستانێ كرنە و ژ نفشێن پشتی خوە رە چ وەسیەت كرنە؟ ئایا سیاسەتمەدارێن قادا سیاسەتا ئیرۆ یێن هەر چار پەرچێن كوردستانێ دكارن ب سەربلندی ژ ئازمۆن(یمتهان)ا باڤ و باپیرێن مە دەركەڤن؟
هەر تشت ل بەر چاڤانە و ئەزێ ل ڤرا تەنێ بەهسا هنەك تایبەتمەندیێن پێشەوا بكم كو پشتی زێدەتر ژ 60 سالان هێ ژی مۆدێرنیتەبوونا بیر و رامانێن وی ل بەر چاڤانن:
هەموو رۆژێ بەرێ سبێ پێشەوا ژ خەو رادبوو، پشتی سپۆرێ ب پەیاتی بەر ب جهێ خوە یێ كار و خەباتا رۆژانە دمەشیا. هەفت ترمبێل(اوتۆ) ل بەر دەریێ مالا وی بوون، لێ گەرماهیا تێكەلیێن وی ب گەل رە د سەویەكە پر بلند دا بوون. هەما ژ ڤرا بوو كو دەمۆكراتیكبوونا هكومەتا كوردا دهات بەر چاڤ. قازی مرۆڤەك بوو كو دخوەست دەستهلاتدارێن كۆمارێ نە ب زۆر و ستەمكاریێ، بەلكی ب ئەڤینەكە كوردستانی ل سەر دل و مەژیێ گەل هوكمداریێ بكن.
قازی مهەمەد تەڤی كو د مزگەفت و مەدرەسەیێن عولی دە خوەنبوو، لێ مرۆڤەكی رەوشەنبیر بوو. پرتووكخانەیا وی د باژارێ مەهابادێ دا ژ پرتووكخانەیا دەولەتێ گەلەك مەزنتر و دەولەمەندتر بوو. ل ورا ب زمانێن كوردی، فارسی، ئە‌رەبی، نگلیسی و روسی پرتووك هەبوون. ل ڤرا راستیا كو دبێژن قازی مرۆڤەكی رەوشەنبیر بوو، باشتر تێ سەلماندن.
د وان سالان دە قازی مهەمەد و ئەندامێن دن یێن مالباتێ زێدەتر ژ ئیدارەیێن دەولەتا پەهلەوی پرسگرێكێن خەلكێ چارەسەر دكرن. ئە‌و د ناڤا ئێش و ئەلەمێن گەل دە مەزن ببوون. شیرەتا وی هەرتم ژ خەلكێ رە ئەو بوو كو بخوینن و ب ڤێرە سەویا كولتورا جڤاكا خوە ژی ببن سەری. هنگی دكارن قەدەرا خوەیا پاشەرۆژێ ژی بدن دیاركرن. ل با وی خویندن دەردێ هەزار دەردان دهات هەسباندن، هەتا دەردێن بێدەرمان ژی. ژ بەر وێ ژی وەكە باڤەكی دلۆڤان بهایەك گران ددا خویندنا زارۆكێن كورد. دەما بوو سەرۆككۆمارێ كوردستانێ ژی وەزارەتا پەروەردێ ل با وی ژ وەزارەتێن دن ب قیمەتتر بوو. هەفتیێ چەند رۆژان ب وەزیرێ پەروەردێ رە روودنشت، ئەو رێنمۆنی دكر و گوهداری پێشنیار و داخوازێن وی دكر. سەرەدانێن وی یێن بەردەوام بۆ خویندنگەهێن زارۆكان و گۆتارێن كو د ڤێ دەربارێ دا خوەندنە، هێ ژی د بیرا گەلەك كەسان دا مانە. خوەزیا تەمەنێ كۆمارێ زێدەتر ژ سالەكێ بوویا، هنگی هەتا ئیرۆ ژی رەوشا مە كوردێن كوردستانا مەزن ژی یێ جوداتر بوویا ژ ڤێ رەوشا كو ئیرۆ ئەم تێدا نە.
د بیر و رامانێن پێشەوا قازی مهەمەد دا دەمۆكراسی ب واتەیا خوە یا ئیرۆ تێ دیتن، لێ نە ئەو دەمۆكراسیا د وەلاتێن رۆژهەلاتا ناڤین دا بەلكی دەمۆراسیا كو د وەلاتێن وەكە سوسس و بەلچیكا دا پەیا بوویە. هێشتا ژی رایەدارێن كۆمارێن: ئیران، تركیە و سووریێ ب قاسی نەمر قازی مهەمەد ژ جەوهەرێ دەمۆكراسیێ فام ناكەن. چمكی باوەریا وی ب وەكهەڤیا هەموو مافێن مرۆڤان هەبوو. یەهوودی و ئە‌رمەنیێن باژارێ مەهابدێ هێشتا ژی ب هەسرەتەكە مەزن بەهسا پرەنسیپێن قازی یێن هۆمانیستی دكن. ژ خوە هەیفە كو مرۆڤ ناڤێ دیكتاتۆرەكی مینا سەددام هوسێن ئان ژی ئایتولاه خومێینی ل كێلەكا ناڤێ قازی مهەمەد بنڤیسە، لێ باشە كو فەرقێن د ناڤبەرا كەسایەتیا وان دا ب بیرا خویندەڤانان كا كێ چكر و چاوا داوی ب ژیانا وی هات.
ژن ل با قازی وەكە مێران خوەدی هەموو مافێن ژیانێ بوون. د پێنج سالێن كو هەرێما موكریان ب ئاوایەكی نیڤ فێرمی د دەستێ كوردان دا بوو، پێشەوا قازی پر خەبتی كو هنەك گووهەراندنێن مەزن د مەژیێ جڤاكا مێرسالار دا پێك بینە. چینا كو قەدەرا كەچ و ژنان د دەستێ وان دا بوو. هەرچەند ژ ئالیەكێ جڤاكا فەۆدال و ژ ئالیێ دن ژی شێخ و مەلایێن عولدار ل دژی ڤان نێرینێن وی بوون، لێ وی ب بەلگە و ئاوایەكی مەنتقی ژ وان رە ئیسپات كر كو دڤێ د هنەك زاگوونێن ئیسمالێ دا ل گۆر پێویستیێن دەمێ رەفۆرم بێن چێكرن. ژ بۆ ئیدەیێن وها بوو كو هنەك شێخ و مەلەیێن پاشڤەرۆ قازی وەك „كافر“ ژی بناڤ كرن. لێ چینا رەوشەنبیر كو ژ گوهەراندنێن جڤاكی و زانست یێن جیهانێ هایدار بوون، پێرە بوون و ب دل و جان پشتگیری ددانە هەولدانێن وی یێن پێشكەفتنخواز. ئە‌و هەفت رۆژان ب مەلە و شێخێن مەزن رە كەتە ناڤا مناقشەیێن گەرم و درێژ، هەیا كو د ڤێ ئیدەیا خوە دە كو ژن ژی وەكە مێران دكارن خوەدی هەموو جورە مافان بن، بسەر كەت. ئە‌و د گۆتن و پراتیك دە وەكە هەڤ بوو.
كۆمار رۆژا سێشەمیێ د 22.01.1946ان دا پێك هات و د 17.12.1946ان ب كەتنا ئارتێشا ئیرانێ یا ناڤا باژارێ مەهابادێ تێك چوو، لێ د وی تەمەنێ كورت دە: یەكیتیا ژنان، ئارتێشا كوردستان، چاپخانا كوردستان، رادۆیا كوردی، شانۆ و سینەما و گەلەك سازی و رێخستنێن دن دەست ب ژیانا خوە كرن. د سازی و رێخستنێن دەولەتێ دە كوردی زمانێ فێرمی بوو. پرتووك ژی ب زمانێ زكماكی دهاتن وەشاندن.
د رووپەلێن رۆژناما كوردستان(ۆرگانا فێرمیا هدك)ێ دا ناڤێ گەلەك نڤیسكار و هەلبەستڤانێن مەزن تێ بەر چاڤان. ئازادیا قەلەم ب واتەیا خوە یا ئیرۆین هەبوو و هنگی سانسۆر تشتەكی بێواتە بوو. قازی مهەمەد وەك سەرۆككۆمارێ كوردستانێ پشتگیری ددا تەڤایا سازی و رێخستنێن ناڤبری و ب شیدەت ل دژی بیر و رامانێن دۆگماتیك بوو. ب چێبوونا كۆمارێ رە د ژیانا ئەدەبیات و رۆژنامەگەریا كوردی دا ژی رووپەلەكی نوو ڤەبوو. هێمن، هەژار، ئە‌بدولرەهمان زەبیهی، قزلجی، رەهیم قازی، دلشاد رەسوولی و چەندین كەسێن دن تەڤ بەرهەمێن كۆمارا كوردستان ن.
وێنەیەكی قازی مهەمد د دەفتەرا وی یا كار دە هەیە كو خەریتا كوردستانا مەزن ل پش سەرێ وی هاتیە هلواسین. ئە‌ڤ وێنە پر واتەدار ئە و بالا گەكەك نڤیسكار و رۆژنامەڤانێن كو هنگی سەرەدانا وی كرنە، كشاندیە. یانی ئەڤینا وی هەموو كوردستان بوو و خویایە كو باش ئاگەهداری سەرهلدانێن كوردا یێ بەرێ بوویە. رۆژا ئیلانكرنا كۆمارێ ژی ل سەر دیرۆك و سەرهلدانێن كوردا د سەدسالێن دەرباسبوویی دا ئاخڤیبوو.
من ب هەموو زارۆكێن پێشەوا قازی ( ئە‌لی، مونیر، فەوزیە، سوهێیل، مەریەم) رە هەڤپەیڤین چێكرنە. ئە‌و باڤەكی دلۆڤان و زارۆكێن خوە تەشویق كرنە كو ل گۆر پێویستیێن جڤاكێ هەركەس د وارەكی دا ببە بسپۆر. مەسەلا هەرتم ژ فەوزیێ خوەستیە كو ببە ئاژۆیێ تەیارێ. مینا قازی ژی وەكە یەك ژ وەفادارترین ژنێن جیهانێ، ب هەسرەتەكە كوور ل سەر تایبەتمەندیێن هەڤالێ خوە یێ ژیانێ داخڤی. وێ هەرتم وها دگۆت:”.ئێدی زەهمەتە ژ ڤر و شووندا د ناڤا كوردان دا كورەكی وها بوەلدە...”
ژ بۆ كو داخوازێن پێشەوا وەرن جه، گەرە ئیدە و رامانێن وی نەیێن ژ بیر كرن. ژیان رۆژەكێ زوو ئان ژی دەرەنگ بداوی دبە، لێ ناڤ و رامانێن مرۆڤهەزیێ نامرن. دەستكەفتێن كۆمارێ ژ مەرە میراسێن دیرۆكی و نەمرن. ژ بۆنا وێ ژی د داویێ دا دبێژم:
هەر بەرز و شكاوە بێت ئالای كوردستان
هەر درێژ و پڕێبوار بێت جەژنی دوی رێبەندان.
درێژی ....

ئەركی ڕۆژنامەنووس لەم قۆناغەی ئێستای كوردستان دا

هةموو رِؤذنامةنووسيَك لة جيهان ماف و ئةركى خؤي هةية. ئةطةر رِؤذنامةنووس كورد بىَ و لة كوردستان بذى، لةبةر بارودؤخى سياسى ناوضة و دةوروبةر لةوانةية مافى كةمتر و ئةركيشى زؤرتر ببىَ. يةك لة ئةركة هةرة طرنطةكانيش بريتيية لة هةولَدان يان كاركردن لةسةر بةرزكردنةوةى ورةى جةماوةر و بةهيَزكردنى ولآت ثاريَزي (ثةتريؤتيزم)ة. رِؤذنامةنووس لة نووسينةكانيدا دةبىَ زؤر بةرِوونى هةستى ولآتثاريَزى تيَدا بةدي بكرىَ، لة بةرنامةكانى تةلةفزيؤنى رِةنطبداتةوة و لة رِاديؤش ببيسترىَ. ئةو شيَوة كاركردنة لةوانةية بؤ هةموو



رِؤذنامةنووسيَك ئاسان نةبىَ، بةلآم ثيَويست و ئةركى سةرشانييةتى.
ثرِوثاطةندةكردن بؤ طةل و ولآت و بةرزكردنةوةى هةستى ولآتثاريَزى لة رِؤذنامةطةرى لة تةواوى جيهاندا، شتيَكى شاراوة و نوىَ نيية. هةرضةندة لةبةر توورِةيي هةنديَك لة رِؤذنامةنووسانى كورد لة حكومةت و سةركردايةتى، لةوانةية كةميَك بةرضاويان رِةش بووبيَت و بةجؤرى ديكة يان بة هةلَة بير لةو طوتارةى ئيَمة بةناوى (ئةركى رِؤذنامةنووس لةم قؤناغةى ئيَستاى كوردستاندا) بكةنةوة، لةطةلَ ئةوةش لة رِاستيدا ئةو جؤرة رِؤذنامةنووسانة نازانن لة ولآتانى ديكةى جيهان ضؤن كار لةسةر رِاطةياندن دةكرىَ و ضؤن بؤ بةرذةوةندى ولآتى خؤيان بةكارى دةهيَنن. حكومةتةكان، بؤ وةرطرتنى ثشتطيرى ولآتانى ديكة يان جةماوةرى خؤيان لة هةنديَك ثرسيارى طرنط و ضارةنووسساز، ئةطةر ثيَويست بكات وردة درؤش دةكةن، بؤئةوةى ثشتطيرى زؤرينةى خةلَك بؤ لاى ثرسيارة طرنط و ضارةنووسسازةكة وةدةستبيَنن. ئةم شيَوة كاركردنة لة زمانى رِاطةياندن ثيَى دةطوترىَ (رِاطةياندنى ئارِاستةكراو) و لة هةموو دةولَةتانى جيهانيش لةكاتى ثيَويست ثةيرِةو دةكرىَ بؤ نموونة لة ولآتى سويَد هةولَدةدرا، سيستيَمى سؤسياليست و يةكيَتى سؤظييَت، بة سيستيَميَكى مةترسيدار بؤ سةر كؤمةلَطاى خؤيان نيشان بدةن. رِؤذنامةنووسانيان بةردةوام رِيََثؤرتاذى ضةواشةيان لةسةر يةكيَتى سؤظييَت نيشانى بينةرانى خؤيان دةدا، لة ئةنجامدا بةرِاستيش زؤرينةى خةلَك دذ بة كؤمؤنيزم و يةكيَتى سؤظييَت بوون، يةكيَتى سؤظييَتيش تا بؤي كرابا، درؤى لةسةر ولآتانى رِؤذئاوا دةكرد...
بةناوى هةبوونى ضةكى كيمياوى لة ئيَراق و ضةواشةكردنى رِاستييةكان، زؤرينةى خةلَك ثشتطيرى لة سياسةتى جؤرج دةبليو بوشى سةرؤك كؤمار كرد. شةرِ دذى تيَرؤر، دذى رِذيَمى ئيَراق دةستيثيَكرد و دواتر ئاشكرا بوو، ئةو ضةكة لة ئيَراق نةدؤزرايةوة، كة ئةمريكا بةدوايدا دةطةرِا. ثيَش ئةو هيَرشةى ئةمريكا و لة سالَى 1991 و سةردةمى جؤرج بوشى باوك، كؤمثانيايةكى زؤر كاريطةر بؤ دروستكردنى رِاى طشتى، لةسةر هيَرشةكةى  رِذيَمى سةدام دذ بة ولآتانى كويَت و عةرةبى سعودى دةستيثيَكرد. بؤ ئةو مةبةستة، كضيَكى مندالَ لة بالَةخانةى نةتةوة يةكطرتووةكان وةك باران فرميَسكى لةضاو دةهاتة خوار، طواية لةشكرى ئيَراق خزم و كةسى كوشتووة. دواتر ئاشكرا بوو، ئةو كيذة مندالَةى دةطريا، كيذى سةفيرى كويَت لة ئةمريكا بوو و هةر هةمووشى تةمسيل بوو كردى، لةطةلَ ئةوةش بة فرميَسكى ضاوى، رِاى زؤرينةى ولآتانى جيهانى بؤلاى خؤ رِاكيَشا و هةموويان ثشتطيرييان لة ئازادكردنى كويَت كرد.
دةبينين ولآتانى ئازاديخواز و ثيَشكةوتوو و ديموكرات، ئةو جؤرة ضةكةى سةرةوة بؤ بةرذةوندى خؤيان بةكار دةهيَنن، كةضى كورد ليَى بيَبةشة و ئةوةى طوتاريَكى ولآتثاريَزانة لةسةر كارة باشةكانى حكومةت، ثةرلةمان يان سةرؤكايةتى هةريَم بنووسىَ، لةلايةن هاوثيشةكانييةوة بة خؤفرؤش ناو دةبرىَ. كورد نةيتوانيوة رِاطةياندن وةك ضةك بؤ خؤى بةكار بيَنىَ، بؤ ئةوةى ئةطةر لة داهاتووى نزيك داواى جيابوونةوة بكات، رِا و ثشتطيرى زؤرينةى ولآتانى جيهانى هةبيَت. كورد ئةنفال كرا، نزيكةى 5 هةزار طوندى ويَران كرا، كيميا باران كرا... هتد، هةزار و يةك بابةت هةية، كورد بتوانىَ فيلمى دةكوميَنتى لةسةر دروست بكات و بؤ وةرطرتنى رِاى طشتى سوودى ليَ وةر بطرىَ، كةضى هيَشتا نةيتوانيوة، ئةو هةموو ئيَش و ئازارةى خؤى بةجيهان نيشان بدات. سياسةتوانانى كورد لةو برِوايةدان، بؤ تةواوى طرفتةكان و طةياندنى دةنطى خؤيان، باشترين رِيَطا بةستنى كؤنفريَنسة، ئةمةش وانيية و لة رِاستيدا زؤر دوورة...
لة ضةند رِؤذى رِابردوودا ئؤباماى كانديد بؤ ثؤستى سةرؤك كؤمارى ئةمريكا، نيو كاتذميَر كاتى لة ضةند كةنالَيَكى تةلةفزيؤن بؤ ثةخشى رِيَكلام كردن بؤ خؤى بة ضوار مليؤن دؤلار كرِى. ئؤباما ضوار مليؤن دؤلارى دا، لةكاتيَكدا بةطويَرةى ئامارةكان بة رِيَذةى 5 يش زياتر جةماوةر دةنطيان بؤ ئةو دةدا.
كورد لة دوا ثةنجا سالَ، خةباتى بؤ شارى كةركوك و ناوضةكانى ديكة داطيركراو كردووة، كةضى تا ئيَستاش لةيةك فيلمى دةكوميَنتى يان بةرنامةى تةلةفزيؤنى نةيتوانيوة، رِاى كةركوكييةكان وةك خؤى، كة هةية بة جةماوةرى كورد و ئيَراق و جيهان نيشان بدات. بةرِاى سياسيانى كورد، هةموو شتةكان لةسةر ميَز ضارةسةر دةكريَن، نازانن بؤ دانيشتن لةسةر ئةو ميَزة، ثشتطيرى جةماوةرى ثيَويستة، ئةويش تةنيا بةهؤى ميَدياوة وةطير دةكةوىَ.
ئةطةر نموونةيةكى ديكةى زيندى بةر لة ضةند سالَيَك بهيَنينةوة دةبينين، ثاش رِووخانى يةكيَتى سؤظييَت، بؤ دةرضوونى بؤريس يةلتسن لة هةلَبذاردنةكان وةك سةرؤك كؤمارى روسيا، يةك طروثى ثسثؤر لة ئةمريكا هات و سةرثةرشتى كؤمثانياى هةلَبذاردنى يةلتسنى كرد. ئةوان بةرنامةيان بؤ يةلتسن دانا و ئةنجامةكةشى بينيمان، هةر ئةويش بردييةوة. ئةطةر ئةو ئةمريكييانة بؤ يارمةتى يةلتسن بؤ مؤسكؤ نةضووبان لةوانةبوو ئيَستا سةرلةنوىَ سيستيَمى سؤسياليستى لة روسيا ثةيرِةو بكرايةتةوة.
ئيَستا دةزانين، كاريطةرى رِاطةياندن بؤ وةدةستهيَنانى رِاى طشتى ضةند ثيَويستة، بةتايبةتيش لةوكاتةى مةترسى لةسةر ئةمنى قةومى ولآت هةية... لةوكاتةى مةترسى لةسةر لةدةستدانى بةشيَك يان ثارضةيةك لة ولآت هةية، هيض شةرمى تيَدا نيية، بؤ ضارة و ثشتيوانى لة ثرسيارى طرنط، داواى يارمةتى لة كةسانى ثسثؤر لة دةرةوةى ولآت بكرىَ. ئةطةر كةسانى سياسي يان حكومةت لةو ولآتةى خؤمان، ئةو بةرنامة يان فيلمانة بةرِادان نةدةن، دةبىَ ببيَتة ئةركى رِؤذنامةنووس لةطةلَ سةرنووسةر و بةرِيَوةبةرةكانى دةزطاكانى رِاطةياندن بةو كارة طرنطة هةلَبستن. رِؤذنامةنووسانى كورد، دةبىَ بزانن و تيَبطةن، ذيانى ئيَستا ذيانى نويَية و لة ميَذووى هةموو لايةكمان لاثةرِةكةى تازة كراوةتةوة... لةو ذيانة نويَية و لاثةرِة تازةيةش شويَنى ثارِانةوة و نووزانةوة بةهيض شيَوةيةك نابيَتةوة. نابىَ بةرنامةكانى تةلةفزيؤن و رِاديؤ لةطةلَ لاثةرِةكانى رؤذنامة و طؤظار بةو نووسينانة ثرِ بكريَنةوة: حكومةت يارمةتيمان نادا، خانوومان ناداتىَ، زةويمان ناداتىَ، نازانين ض بكةين... با رِةخنة لة حكومةت بطيرىَ بةلآم رِةخنة بة بةلَطة بيَت، رِةخنة لةسةر طةندةلَى، دزى، دةولَةمةندبوونى بةرثرسان بةرِيَطاى ناقانونى... لةسةر خراثى كار و بةرنامةكانى حكومةت، نةك تةواوى رِاطةياندن بةكار بهيَندرىَ بؤئةوةى طواية فلآنة بةرثرس دزة و بةردةوام كارةباى هةية. دةبىَ رِؤذنامةنووسى كورد، هةست بة بةرثرسياريَتى خؤى بةرامبةر بة طةل و نيشتيمانى بكات، يارمةتى بدا، ئةو ذيانة ناخؤشةى هةيةتى هةر نةبىَ كةميَك بؤى ئاسان بكات، نةك بةهؤى رِاثؤرتة نيوة رِاستةكانى، بينةر و خويَنةر و بيسةر ضةواشة بكات و سةريان ليَ بشيَويَنىَ و نةزانن رِاستييةكان لةكويَن و ضؤن لةو ضالَة نويَية ئةمجارة خؤيان رِزطار بكةن.. ئةوةية ئةركى رِؤذنامةنووسى رِاستةقينةى كورد لةو قؤناغة ميَذووييةى ئيَستادا.
درێژی ....