وێ رۆژێ كەس نەبوو كو گۆتنەكە وها نەبهیسە:” گەلۆ خەونە ئان ژی راستی!؟؟”
مێر، ژن، مەزن، بچووك، كەچ و خۆرتێن جوان، سوار و پەیا، ئەسكەر، پێشمەرگە و سەرلەشكەر تەڤ ل مەیدانا چوارچرا كۆم ببوون. خوەزیا زمانێ دەر و دیوارێن مالێن دەردۆرا قادا چوارچرا هەبوویا كا چاوا ل سەر وێ رۆژا هەری خوەش د ژیانا كوردان دا داخڤین!.
هەیا وێ رۆژێ ئەسمانێ كوردستانێ نەببوو شاهدێ ئەوقاس قێرینێن تەژی شاهی و خوەشی. كەن ژ دل، رووخوەشیا هەركەسی ژی پر سرووشتی دهات بەر چاڤان.
زارۆكێن كەچ و كور ب رێز سەكنیبوون و ب كنجێن خوە ئالا كوردستانێ چێكربوون. وان ب هەڤكاریا مامۆستایێن خوە مارشا “خودایا وەتەن ئاواكە” ب دەنگەكی بلند دگۆتن. مونیر قازی كو بخوە ژی ئەندامەكە كۆرۆیێ بوو ل سەر وێ رۆژێ وها دبێژە: خانم وەجیهە شووجایی هنگی مامۆستایا مە بوو.سبێ زوو هات مالا مە و ئەز و خویشكا من فەست ب خوە رە برن قادا چوارچرا. وێ ب چاڤێن تەژی هێسر تەڤی زارۆكان وها دكرە قێرین:
نیشتمانم رەنگینە،
بەهەشتی سەر زەمینە
خاكم وەكوو ئالاكەم
رەنگ سوور و سپی و شینە
رەنگی سۆری گولالان
بۆنی سۆسنە و هەلالان
كەویە بەفری نوالان
سەرچاوەی ئاوی ژینە…
………
د وێ رۆژا كو ببوو دەستپێژا ژیانەكە نوو: كوردێن هەر چار پارێن كوردستانێ(دلێ كو بەرەڤاژی ئیرادە و هەزا كوردان كربوون چار پەرچە)، ل مەهابادێ ئامادە بوون. پێشەوا قازی مهەمەد، مستەفا بارزانی، قەدری جەمیل پاشایێ دیاربەكری، تاهرخانێ كورێ سمكۆیێ شكاك، رەشیدبەگێ هەركی، سەید ئە‌بدولاه گەیلانی(شەمزینی)، هاجی بابە شێخ، مهەمەد هوسێن سەیفێ قازی و چەندین كەسایەتیێن دن ب دلەكی تەژی هەزار هیڤی د ناڤا گەل دە بوون.
هەیا نها ژی شاهدێن وێ رۆژا نەژبیركری ل سەر وەفداری و مێڤانپەروەریا روونشتڤانێن مەهابادێ داخڤن. هەیا هنگی باژارێ مەهابادێ د تەمەنێ خوە یێ چەند سەد سالی دا ئەوقاس مێڤان د ناڤا خوە دا نەدیتبوون. وێ رۆژێ گر و چیایێن مەهابادێ ژی د چلەیا زڤستانێ دا مژا خوە بەردابوون و تاڤا رۆژێ ب تیرێژێن خوە زڤساتانا كوردان كربوو بهار.
بەلێ كورد ببوون خوەدی كۆمار، وەزارەتێن وان هەبوون و ب زمانێ خوە یێ زكماكی دخوەندن. رۆژنامە، كۆڤار و پرتووك ب زمانێ كوردی دهاتن وەشاندن. ژیانێ ژ وێ رۆژێ و پێدە رەنگەكی دن بخوە ڤە گرتبوو. قازی مهەمەد ب دەنگەكی بلند وها قێریابوو:” چوونە سەر تەخت، چوونە سەر داریشی بە دوای دا دێت، من قەولتان پێدەدەم هەر وەكۆ لە رۆژە خۆشەكان دا لە گەلتاندام، لە نەخۆشی و رۆژە رەشەكانیش دا لە رەختان دەمێنمەوە…”
2ێ رێبەندان ئان ژی رۆژا راگەهاندنا كۆمارا كوردستان، ژ مە كوردان رە دەستپێكا دیرۆكەك نوویە. كۆمارا كوردستان د واتەیا خوە یا هوكمداریێ دامۆدێلەكی نوو بوو. ب تایبەتی ژی د قیاسا ب دەولەتێن دەردۆرا خوە رە دەمۆكراتیكتر بوو. مەسەلا ل مەهابادێ كێمنەتەوێن عولی و مڵی خوەدی هەموو مافێن خوە بوون، لێ كۆمارا تركیێ هەیا رۆژا ئیرۆ ژی ل سەر سیاسەتا خوە یا ئینكاركرنا 25 ملیۆن كوردان بەردەوامە.
مینا قازی خانما پێشەوا قازی مهەمەد جارەكێ ژ من رە وها گۆت:” ئەز وێ رۆژێ ب سەد سالان ناگووهەرم”، لێ ئەز ژی دبێژم: ل با من ئەو رۆژ ژ هەزار سالێن بندەستیێ بقیمەتترە. چمكی وێ سالێ كوردا هەم ژ دژمنێن ئازادیا گەلان و هەم ژی ژ ئازادخواز و دەمۆكراتان راستیەك دان سەلماندن كو:” ئەو ژی دكارن خوەدی دەولەتەك سەربخوە بن و د پراتیكێ دە ژی ئەڤ لیاقەتا خوە دان خویانیكرن…”
د سەرهلدانێن سیاسی دا رێبەرێن شۆرەشێ دكارن
خوەدی رۆلەكی چاوا بن؟
(پێشكێش ژ رها بلندا پێشەوا قازی مەهەمد رە)
دەما كو نەتەوەك د شۆرەش ئان ژی بزاڤا خوە یا سیاسی دا راستی شكەستێ تێ، تەنێ دەست ژ چەك و سلاهان بەرنادە، بەلكی ئەو چاند و تایبەتمەندیێن خوە یێن نەتەوی ژی ژ دەست ددن ئان ژی ژ بیرا دكن و ب یەكجاری ژ ئالیێ هێزا سەردەست ڤە تێن ئاسیمیلەكرن. هنەك ژ رێبەر و قەهرەمانێن دیرۆكا ئازادیخوازیا كوردستانێ ب دلێری ل هەبەری داگركەرێن ئاخا مە سەكنین و هەیا رۆژا ئیرۆ ژی بوون سەدەم كو كورد د دەواما خەباتا خوە دا خوەدی مۆرالەكە بلند یا سیاسی بن. ئەو هەرتم د وێ باوەریێ دا بوونە كو كوردستان خاكا كوردایە و پێویستە بێ رزگاركرن. پەیام و خوەزیا كو دڤێ ئەم هێ ژی د سەدسالا پەیوەندی و راگەهاندن(جۆممونجاتۆن)ێ دا ئالاهلگرێن وێ بوون. ئەو نرخێن سیاسی كو هەتا رۆژا ئیرۆ ژی مە نەكاریە بهایێ وان د مەژیێ خوە دا تۆمار بكن، ئەو لیدەرن كو د خوەشی و نەخوەشیان دە ل كێلەكا گەل مانە. مخابن نەتوێن كو قەدرێ میراس و نرخێن خوە یێن دیرۆكی نەزانن، هەرتم دیرۆكا وان دوبارە بوویە. چمكی دیرۆك سامان و گەنجینەیەك كولتوریە. ژ بۆ كو ئەم بكاریبین هێزەكێ ژ بیر و باوەریێن خوە رە پەیدا بكن، پێویستە رەه و ریشەیێن وان باوەریێن خوە د گەنجینەیا دیرۆكێ دا پەیدا بكین. داخوازێن گەل ژ رێبەرێن ئیرۆ یێن قادا سیاسیا كوردستانێ چنە؟ ئەم دكارن ش ئیبرەتەكێ ژ وەسیەتنامەیا رێبەرەكی مینا نەمر قازی مهەمەد، سەید رزا دێرسمی، شێخ ووبەیدولاه نەهری، نووری دێرسمی و هود بستینن؟
دەما مرۆڤ جەوهەرێ ژیان و رامانێن رێبەرێن كورد دنرخینە، زوو پێدهەسە كو وان د زندی ماینا ناسنامەیا مە یا نەتەوی دە رۆلەكی مەزن لیستنە. ژ بۆنا وێ ژی ئەم ب قەهرەمانێن مینا پێشەوا قازی مهەمەد، مستەفا بارزانی، مەزلوم دۆگان، مامە ریشە، جگەرخوین، مهەمەد هوسێن سێیفێ قازی، كەمال پیر و هەموو ئەیمەتێن خوە یێن نەتەوی سەربلندن. ئەو ب چ ئاوایی ب داگركەرێن كوردستانێ رە د دان و ستاندنێ دا بوونە و داگركەران ب چ ئاوایی دان و ستاندن ب وان رە كریە؟ چاخێ كو هاتنە گرتن چاوا نوێنەرتیا دۆزا كوردستانێ كرنە و ژ نفشێن پشتی خوە رە چ وەسیەت كرنە؟ ئایا سیاسەتمەدارێن قادا سیاسەتا ئیرۆ یێن هەر چار پەرچێن كوردستانێ دكارن ب سەربلندی ژ ئازمۆن(یمتهان)ا باڤ و باپیرێن مە دەركەڤن؟
هەر تشت ل بەر چاڤانە و ئەزێ ل ڤرا تەنێ بەهسا هنەك تایبەتمەندیێن پێشەوا بكم كو پشتی زێدەتر ژ 60 سالان هێ ژی مۆدێرنیتەبوونا بیر و رامانێن وی ل بەر چاڤانن:
هەموو رۆژێ بەرێ سبێ پێشەوا ژ خەو رادبوو، پشتی سپۆرێ ب پەیاتی بەر ب جهێ خوە یێ كار و خەباتا رۆژانە دمەشیا. هەفت ترمبێل(اوتۆ) ل بەر دەریێ مالا وی بوون، لێ گەرماهیا تێكەلیێن وی ب گەل رە د سەویەكە پر بلند دا بوون. هەما ژ ڤرا بوو كو دەمۆكراتیكبوونا هكومەتا كوردا دهات بەر چاڤ. قازی مرۆڤەك بوو كو دخوەست دەستهلاتدارێن كۆمارێ نە ب زۆر و ستەمكاریێ، بەلكی ب ئەڤینەكە كوردستانی ل سەر دل و مەژیێ گەل هوكمداریێ بكن.
قازی مهەمەد تەڤی كو د مزگەفت و مەدرەسەیێن عولی دە خوەنبوو، لێ مرۆڤەكی رەوشەنبیر بوو. پرتووكخانەیا وی د باژارێ مەهابادێ دا ژ پرتووكخانەیا دەولەتێ گەلەك مەزنتر و دەولەمەندتر بوو. ل ورا ب زمانێن كوردی، فارسی، ئە‌رەبی، نگلیسی و روسی پرتووك هەبوون. ل ڤرا راستیا كو دبێژن قازی مرۆڤەكی رەوشەنبیر بوو، باشتر تێ سەلماندن.
د وان سالان دە قازی مهەمەد و ئەندامێن دن یێن مالباتێ زێدەتر ژ ئیدارەیێن دەولەتا پەهلەوی پرسگرێكێن خەلكێ چارەسەر دكرن. ئەو د ناڤا ئێش و ئەلەمێن گەل دە مەزن ببوون. شیرەتا وی هەرتم ژ خەلكێ رە ئەو بوو كو بخوینن و ب ڤێرە سەویا كولتورا جڤاكا خوە ژی ببن سەری. هنگی دكارن قەدەرا خوەیا پاشەرۆژێ ژی بدن دیاركرن. ل با وی خویندن دەردێ هەزار دەردان دهات هەسباندن، هەتا دەردێن بێدەرمان ژی. ژ بەر وێ ژی وەكە باڤەكی دلۆڤان بهایەك گران ددا خویندنا زارۆكێن كورد. دەما بوو سەرۆككۆمارێ كوردستانێ ژی وەزارەتا پەروەردێ ل با وی ژ وەزارەتێن دن ب قیمەتتر بوو. هەفتیێ چەند رۆژان ب وەزیرێ پەروەردێ رە روودنشت، ئەو رێنمۆنی دكر و گوهداری پێشنیار و داخوازێن وی دكر. سەرەدانێن وی یێن بەردەوام بۆ خویندنگەهێن زارۆكان و گۆتارێن كو د ڤێ دەربارێ دا خوەندنە، هێ ژی د بیرا گەلەك كەسان دا مانە. خوەزیا تەمەنێ كۆمارێ زێدەتر ژ سالەكێ بوویا، هنگی هەتا ئیرۆ ژی رەوشا مە كوردێن كوردستانا مەزن ژی یێ جوداتر بوویا ژ ڤێ رەوشا كو ئیرۆ ئەم تێدا نە.
د بیر و رامانێن پێشەوا قازی مهەمەد دا دەمۆكراسی ب واتەیا خوە یا ئیرۆ تێ دیتن، لێ نە ئەو دەمۆكراسیا د وەلاتێن رۆژهەلاتا ناڤین دا بەلكی دەمۆراسیا كو د وەلاتێن وەكە سوسس و بەلچیكا دا پەیا بوویە. هێشتا ژی رایەدارێن كۆمارێن: ئیران، تركیە و سووریێ ب قاسی نەمر قازی مهەمەد ژ جەوهەرێ دەمۆكراسیێ فام ناكەن. چمكی باوەریا وی ب وەكهەڤیا هەموو مافێن مرۆڤان هەبوو. یەهوودی و ئە‌رمەنیێن باژارێ مەهابدێ هێشتا ژی ب هەسرەتەكە مەزن بەهسا پرەنسیپێن قازی یێن هۆمانیستی دكن. ژ خوە هەیفە كو مرۆڤ ناڤێ دیكتاتۆرەكی مینا سەددام هوسێن ئان ژی ئایتولاه خومێینی ل كێلەكا ناڤێ قازی مهەمەد بنڤیسە، لێ باشە كو فەرقێن د ناڤبەرا كەسایەتیا وان دا ب بیرا خویندەڤانان كا كێ چكر و چاوا داوی ب ژیانا وی هات.
ژن ل با قازی وەكە مێران خوەدی هەموو مافێن ژیانێ بوون. د پێنج سالێن كو هەرێما موكریان ب ئاوایەكی نیڤ فێرمی د دەستێ كوردان دا بوو، پێشەوا قازی پر خەبتی كو هنەك گووهەراندنێن مەزن د مەژیێ جڤاكا مێرسالار دا پێك بینە. چینا كو قەدەرا كەچ و ژنان د دەستێ وان دا بوو. هەرچەند ژ ئالیەكێ جڤاكا فەۆدال و ژ ئالیێ دن ژی شێخ و مەلایێن عولدار ل دژی ڤان نێرینێن وی بوون، لێ وی ب بەلگە و ئاوایەكی مەنتقی ژ وان رە ئیسپات كر كو دڤێ د هنەك زاگوونێن ئیسمالێ دا ل گۆر پێویستیێن دەمێ رەفۆرم بێن چێكرن. ژ بۆ ئیدەیێن وها بوو كو هنەك شێخ و مەلەیێن پاشڤەرۆ قازی وەك „كافر“ ژی بناڤ كرن. لێ چینا رەوشەنبیر كو ژ گوهەراندنێن جڤاكی و زانست یێن جیهانێ هایدار بوون، پێرە بوون و ب دل و جان پشتگیری ددانە هەولدانێن وی یێن پێشكەفتنخواز. ئەو هەفت رۆژان ب مەلە و شێخێن مەزن رە كەتە ناڤا مناقشەیێن گەرم و درێژ، هەیا كو د ڤێ ئیدەیا خوە دە كو ژن ژی وەكە مێران دكارن خوەدی هەموو جورە مافان بن، بسەر كەت. ئەو د گۆتن و پراتیك دە وەكە هەڤ بوو.
كۆمار رۆژا سێشەمیێ د 22.01.1946ان دا پێك هات و د 17.12.1946ان ب كەتنا ئارتێشا ئیرانێ یا ناڤا باژارێ مەهابادێ تێك چوو، لێ د وی تەمەنێ كورت دە: یەكیتیا ژنان، ئارتێشا كوردستان، چاپخانا كوردستان، رادۆیا كوردی، شانۆ و سینەما و گەلەك سازی و رێخستنێن دن دەست ب ژیانا خوە كرن. د سازی و رێخستنێن دەولەتێ دە كوردی زمانێ فێرمی بوو. پرتووك ژی ب زمانێ زكماكی دهاتن وەشاندن.
د رووپەلێن رۆژناما كوردستان(ۆرگانا فێرمیا هدك)ێ دا ناڤێ گەلەك نڤیسكار و هەلبەستڤانێن مەزن تێ بەر چاڤان. ئازادیا قەلەم ب واتەیا خوە یا ئیرۆین هەبوو و هنگی سانسۆر تشتەكی بێواتە بوو. قازی مهەمەد وەك سەرۆككۆمارێ كوردستانێ پشتگیری ددا تەڤایا سازی و رێخستنێن ناڤبری و ب شیدەت ل دژی بیر و رامانێن دۆگماتیك بوو. ب چێبوونا كۆمارێ رە د ژیانا ئەدەبیات و رۆژنامەگەریا كوردی دا ژی رووپەلەكی نوو ڤەبوو. هێمن، هەژار، ئە‌بدولرەهمان زەبیهی، قزلجی، رەهیم قازی، دلشاد رەسوولی و چەندین كەسێن دن تەڤ بەرهەمێن كۆمارا كوردستان ن.
وێنەیەكی قازی مهەمد د دەفتەرا وی یا كار دە هەیە كو خەریتا كوردستانا مەزن ل پش سەرێ وی هاتیە هلواسین. ئەڤ وێنە پر واتەدار ئە و بالا گەكەك نڤیسكار و رۆژنامەڤانێن كو هنگی سەرەدانا وی كرنە، كشاندیە. یانی ئەڤینا وی هەموو كوردستان بوو و خویایە كو باش ئاگەهداری سەرهلدانێن كوردا یێ بەرێ بوویە. رۆژا ئیلانكرنا كۆمارێ ژی ل سەر دیرۆك و سەرهلدانێن كوردا د سەدسالێن دەرباسبوویی دا ئاخڤیبوو.
من ب هەموو زارۆكێن پێشەوا قازی ( ئە‌لی، مونیر، فەوزیە، سوهێیل، مەریەم) رە هەڤپەیڤین چێكرنە. ئەو باڤەكی دلۆڤان و زارۆكێن خوە تەشویق كرنە كو ل گۆر پێویستیێن جڤاكێ هەركەس د وارەكی دا ببە بسپۆر. مەسەلا هەرتم ژ فەوزیێ خوەستیە كو ببە ئاژۆیێ تەیارێ. مینا قازی ژی وەكە یەك ژ وەفادارترین ژنێن جیهانێ، ب هەسرەتەكە كوور ل سەر تایبەتمەندیێن هەڤالێ خوە یێ ژیانێ داخڤی. وێ هەرتم وها دگۆت:”.ئێدی زەهمەتە ژ ڤر و شووندا د ناڤا كوردان دا كورەكی وها بوەلدە...”
ژ بۆ كو داخوازێن پێشەوا وەرن جه، گەرە ئیدە و رامانێن وی نەیێن ژ بیر كرن. ژیان رۆژەكێ زوو ئان ژی دەرەنگ بداوی دبە، لێ ناڤ و رامانێن مرۆڤهەزیێ نامرن. دەستكەفتێن كۆمارێ ژ مەرە میراسێن دیرۆكی و نەمرن. ژ بۆنا وێ ژی د داویێ دا دبێژم:
هەر بەرز و شكاوە بێت ئالای كوردستان
هەر درێژ و پڕێبوار بێت جەژنی دوی رێبەندان.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder