پێشه‌كی
ئەم راپۆرته له‌سه‌ر هه‌نده‌ك ماده‌ی یاساكانی كه له لایه‌ن ده‌وله‌تانی وه‌ك ئال جه‌زایر, تونوس و كوردستان كه له لای یاسای ئەم ده‌وله‌تانه هه‌ندێك رێگه‌ز دانینه پێش رۆژنامه‌گه‌ری. كه واته كاری رۆژنامه‌گه‌ری پێویستی به هه‌ندێك یاسای هه‌یه نه‌ك هه‌ر تشت به ئاوایه‌ك بێ قۆنترۆلی ده‌وله‌ت پێش بكه‌وێت و ژبۆ ئەوله‌كاریا ده‌وله‌ت ببه هۆكاره‌كی به گومان. له‌ورا له‌م كاتی دوماهیك ده له هه‌مو ولاتانی جیهاندا كاری رۆژنامه‌گه‌ری به هه‌ندێك ئەو یاسایانه‌ی كه له لای ده‌وله‌ت به شێوه‌یه‌كی قانونی هاتی سازكرن, كه‌س یانژی ده‌زگای راگه‌یاندن به شێوه‌یه‌ك بێ سینۆر ناتوانن كاری رۆژنامه و بلاوكردنی زانیاری بۆ كۆمه‌لگه بكه‌ن. چونكه هه‌مو زانیاری رۆژانه كه له لای مه‌دیا له ده‌زگای راگه‌یاندن بۆ جه‌ماوه‌ر بلاو ده‌بێت راسته‌وخۆ باندۆری له سه‌ر ده‌رۆنی كۆمه‌لگا ده‌كات. ئەم كۆمه‌لگه‌یه ده‌بێت سه‌ده‌م كه له بن كۆنترۆلی ده‌وله‌ت ده‌ربكه‌وێت و هه‌تا به‌بت سه‌ده‌می خه‌ته‌ره‌یێكی گه‌وره. ئەگهر ته‌ماشه بكه‌ن ئەم خۆپێشاندان و سه‌رهلدانی جه‌ماوه‌ری رۆژهلاتی ناڤین كه له ولاتانی وه‌ك سه‌ره‌تا له مسر, لیبیا و ئەم كۆتایه له سوریه هه‌مو له‌به‌ر سه‌ده‌می كاری میدیا ئەمه روداوه. چونكه مه‌دیا ده‌بت سه‌ده‌م كه كۆمه‌لگه له هه‌مبه‌ر ده‌وله‌تی خۆ رابن و یاسایه‌ك نوێ بۆ خۆ سازبكه‌ن. له به‌ر ئەم چه‌نده جه‌ماوه‌ری یاساناسان هه‌ندێك یاسا بۆ رۆژنامه‌ڤانی و كاری ده‌زگای رۆژنامه‌ڤانی دانیه هۆلێ.
یاسای تونیس
رێسه‌كانی ئەخلاقیه‌ت، له‌لایه‌ن یێكه‌تی رۆژنامه‌نوسانی تونیس له 1975`ان تێبینیكاره‌وه …
1 ) رۆژنامه‌نوس په‌یمان ده‌دات به گه‌ران له دوی هه‌قیقه‌ت و گه‌یاندینی به رایی گیشتی، به‌گوێره‌یی سینوری نه‌و زانیاریانه‌ی له به‌رده‌ستیدایه.
2 ) رۆژنامه‌نوس په‌یمانده‌دات به‌ر گیریبه‌كات له ئازادی رۆژنامه‌گری و ره‌فزی هه‌ر كارێك ده‌كات كه دژیشه‌ره فیپیشه‌كه بێت .
3 ) رۆژنامه‌نوس خۆی به‌دور ده‌گرێت له ئیمزاكیردینی ئەو بابه‌تانه‌ی كه‌خه‌سله‌تی دیهایه‌یان هه‌یه. هه‌ر وه‌ك خۆی به دور ده‌گرێت له نوسینی بابه‌تیی دیهانیوه كه‌وه‌یكه هه‌ر لایزانیاریبین.
4 ) رۆژنامه‌نوس هیچدیاریه‌ك یان خیزمه‌تێك قه‌بولناكات كاتێك خه‌ریكی كاره‌كه‌یه‌تی .
5 ) رۆژنامه‌نوس خۆی به دورده‌گرێ له به كارهێنانی توانكانی خۆی وه‌كرۆژنامه‌نوس یانخه‌سله‌ته‌كانی خۆی بۆبه‌رژه‌وه‌ندی كه‌سی.
6 ) رۆژنامه‌نوس پابه‌نده به‌وبیرگانه‌ی له خه‌لكیتیریوه‌رده‌گرێت و له نیویسینه‌كه‌ی بیلاویده‌كاته‌وه و په‌نانابه‌ته به‌ردیزی ئەده‌بی.
7 ) پێویسته رۆژنامه‌نوس خۆیبه‌دوربیگرێت له به‌ستینی په‌یوه‌ندی به هه‌ر ناونیشانه‌كی خه‌یالی (ناسیرۆست) یان زانیاری له‌و شێوه‌یه .
8 ) رۆژنامه‌نوس رێز سه‌گرێته له بیروبوچونیسه‌رجه‌مهاوكاره‌كانی و خۆیبه‌دورده‌گرێت له ناوزراندینیان. به گیانی لێ بوردینه‌وه‌مامه له له‌گه‌ل ئەو كه‌سانه ده‌كات هه‌مان بیرۆبوچۆنی ئەمیان نیه .
9 ) رۆژنامه‌نوس خۆی به دورده‌گرێت له به‌رپیرسیاریبون، له ئەنجامی هه‌ر جۆره كارێك ئەوه‌بێت، له ناهه‌قیله‌به‌ر ئامبه‌ر هاوكاره‌كانی خۆی به دورده‌گرێت له‌وه‌یكه له رێیكیردارێكه‌وه، هه‌ر جۆرێكبێت، له‌بێبه‌شكاردینیان له موماره‌سه‌كیردینیپیشه‌كه‌یان .
10 ) رۆژنامه‌نوس په‌یمان ده‌دات به ئەنجامدانی هاوپی’تیكارا له نێوان ئەندامانی كۆمه‌لگه‌یی پێشكه‌یی . پابه‌نده به ره‌فزكیردینه‌وه‌ی وه‌رگیرتینی هه‌ر پۆستێك كه له لایه‌ن هاوكاره‌كی وه‌رێفیرزكیراوه له رێی قه‌بولكیردینی كاركیردین به مه‌رجێكیخیراپتیر ( كه‌متیر ) و به موچه‌یه‌كیكه‌متیر وه‌ك له‌وه‌یكه به هه‌وكاره‌كه‌یی دراوه .
11 ) رۆژنامه‌نوس به‌رپیرسیاره‌تی هه‌مو ئەو بابه‌تانه ده‌خاته ستویی خۆیكه به ئیمزایه‌و و به ره‌زامه‌ندی ئەو بیلاوكیراوانه‌ته‌وه . خۆیبه‌دوركیرێت له خوێنداره‌تیان له ئیمزاكیردینی ئەو بابه‌تانه‌ی كه به خۆینه‌نوسیوین.
12) رۆژنامه‌نوس قه‌بول ناكه‌ت ته‌واویان به‌شێكی بۆچۆنه‌كانی یاننوسینه‌كانی هه‌لبیگرێته‌وه ( ده‌سكاریبیكات ).
13 ) رۆژنامه‌نوس رێزده‌گرێت له نه‌هێنی پارێزی پیشكه‌ی و ره‌فیزی ئەوه ده‌كات كه‌زانیاری له‌سه‌ر سه‌رچاوه كه‌ی بیدات .
ال جه‌زایره
(په‌ره‌وی ئەخلایه‌تی كه‌سی و پیشه‌ی) كه له كۆنفرانسی رۆژنامه نوسی له ئەل جه‌زایره و یه‌كه‌تی رۆژنامه وانی جیهان وه له ئەل جه‌زایره له 13 نیشانی 2000 تێبینی كرا.
رۆژنامه وانی پرۆفه‌سیۆنال ، له هه‌ر پایه‌ك دا بێت ، كه شێك ئەكه چاله‌كیه سه‌ره‌كی و ئاساییه‌كی بریتیه له میواراستكردنی پێشه‌كه له یه‌كه‌ك یان زیاتر له میدیا یه‌كان دا، كه به‌شی سه‌ره‌كی ده‌هاته كه‌چی هه‌ر له ئێره‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتوه .مافی ده‌ست گیشتنن به زانیاری ، ازادی قسه‌و ره‌خنه‌گرتنی یه‌كه‌كه له ئازادی بنچینه‌یه‌كانی كه رۆلی هه‌یه له به‌ر گرگرتن له دیموكراسی و فه‌ر میدیای. له رێی ئەم مافه‌وه‌یا كه هه‌قیقه‌ت و بۆ چۆنه‌كان ده‌زانرێن و به‌لاوی ده‌كه‌ینه‌وه سه‌ر جه‌ماوه‌ردا ، وو هه‌مو ئەرك و مافه‌كانی رۆژنامه‌وان له ئێره‌وه سه‌رچاوه‌یی گرتوه .
به‌رپرسسیاره‌تی رۆژنامه‌ڤان له به‌رامبه‌ر له هه‌ر شته‌كی تر گرینگتره .به تایبه‌ت له به‌رپرسیاره‌تیه‌كه له به‌رامبه‌ر خاوه‌ن كاره‌كه‌ی و له به‌رامبه‌رانی ده‌سهلاتدارانی سیاسی . راسپێری (میسسیۆن) گه‌یاندنی زانیاری به‌شه‌وه‌یه‌كی هه‌ته‌م ئەو ستورانه ده‌سته‌پێنێت ، كه تێدا رۆژنامه‌وانی دتوانیت به ئازادی دانی پێدا بنێت و بۆ خۆی بكێشێت ، الێره وه‌ش ، جار دانی ئەركه‌كان .به‌لام ته‌نها ئەو كاته ئەم ئەركه پشه‌یانه به شێوه‌یه‌كی راست گۆیانه گرمان (فه‌رسه) ده‌كرێت كه سه‌ر جه‌م هه‌لۆمه‌رجه‌كانی كۆنكرت هه‌بن بو سه‌ربه‌خۆی رۆژنامه‌وان .ا له ئێره وه به‌م شێوه‌یه جار ئەم مافانه ده‌ربێت .
ه‌م په‌یره‌وانه یاسایه‌كه كۆتوبه‌ند به‌سه‌پێنێت و ئەو سه‌ركوت كردنه‌وه ، نه ره‌سایه‌كین بو ئاسته‌نگ دروست كردن :په‌ناسه‌یی زنجره‌یه‌ك رێسای ره‌فتاره (جۆده عوف جۆندوجت) كه له‌سه‌ر ئاست جهانی په‌سه‌ندن .پێوسته په‌یوه‌ند نێوان رۆژنامه‌وانی و نێوان ئەمان و جه‌ماوه‌ردا ره‌سایه‌وانه سه‌رچاوه بگرن .به شێوه‌یه‌كی ئازادانه په‌سه‌ند ده‌كرێن و به شێوه‌یه‌كی دمۆكراتیانه پیاده ده‌كرێ ، ه‌م رێسایانه وه‌ك رێنه‌مای ده‌بن بو ره‌فتار له مۆماره‌سه‌یی رۆژنامه‌گه‌ر دا كۆمسیۆنه‌ك بو ئەهلاقیه‌تی كه‌سی پیشه‌یی ، گه‌له رۆژنامه‌وان پێك دێت ، چاودێری رێزگرتن ل ئەم پره‌نسبانه ده‌كات .
جۆر ئەركه‌كان
رۆژنامه وان به ئەرك ده‌زانێت كه:
1- رێزگرتن له هه‌قفه‌ت ، پاشخانه‌كانی هه‌ر چیه‌ك بن له سه‌ر ، چونه‌كه جه‌ماوه‌ر مافی ئەوی هه‌یه كه ئاگادار ببێت لێیان .
2- به‌رگر له ئازادی گه‌یاندنی زانیاری ، ازادی ده‌ربرن برۆرا ، سه‌رنج ده‌ربرن و ره‌خنه‌گرتن.
3- جۆێكردنه‌وه‌یی هه‌قیه‌ت (فاكت) له كۆمێنت(جۆمه‌نتس).
4- رێزگرتن له ژیانی تایبه‌تی خه‌لك و مافیان له جۆنتر و له كردنی ئەو وێنانه‌یی ئەمان ده‌گرن .
5- ته‌نها ئەم زانیاره‌یه به‌لاو بكرێته‌وه كه جه‌خت یان له‌سه‌ر ده‌كرێته‌وه (چێك ده‌كرێن).كۆشش له پێناو دارشتن هه‌قیقه‌ته‌كان له ناو چارچۆوه‌یی ( سیاق) خۆیان دا .
6- خۆ به دۆر گرتن له به‌لاو كردنه‌وه‌یی پرۆپاگاندا (قسه‌لۆك) .
7- راستكردنه‌وه و بلاو كردنه‌وه‌یی هه‌ر زانیاره‌ك كه ده‌ر ده‌كه‌وێت راست نه بوه .
8- پاراستن نه‌هێن پر فشه‌نه‌ل ، وو ئاشكرانه‌كردنی سه‌ر چاوه‌كان .
9- خۆ پاراستن له دز ، ه‌ده‌ب ، (پلاگارسم، )تۆمه‌ت خستنه پال (سلانده‌ر –فترا) ناوزراندن (ده‌فاماتۆن) ، تۆمه‌تباركردنی بێ بناخه (اچوساتۆنس)
10- تێكه‌لاو نه كردنی پیشه‌یی رۆژنامه گه‌ر له گه‌ل دمایه یان پرۆپاگانده ، قه‌بول نه‌ككردنی ده‌ستوه‌ردانی راسته خۆیان ناراسته‌و خۆ خاوه‌ن ده‌مویه‌كان .
11- قه‌بولنه‌كردن هه‌ر جۆره رێنمایه‌كی ئەدتۆر مه‌گه‌ر له‌سه‌رۆك ژۆر هه‌وال ، ته‌نها له سنور وژدان ده .
12- خوه پاراستن له په‌سینكردنی زه‌برۆزه‌نگ ، تیۆرزم ، كۆشتن خواز (فاناتزم) ، رێگه‌ز په‌ره‌ست (ره‌یه‌لسزم) ، جۆیه‌خواز نێوان نێر و مێ (سه‌خسزم) و لێ خۆشنه‌بۆن و هه‌ر شێوازه‌كی له‌و جۆره .
13- رۆژنامه نوس شایه‌ن ناوه‌كه‌یه‌تی ، له كاته‌كدا په‌یره‌وی ئەو یاسانانه داكات كه له وه‌لاتانه‌یه‌دا كه كار پێده‌كرێت ، ته‌نها له بوار په‌یوه‌ست به شه‌ره‌ف پشه‌كه ، قبول ده‌كه‌ت كه هه‌وكاره‌كانی كه بو دادوه‌ر رابكشێت بو به‌ده‌ركار هه‌ر ده‌ستوه‌ر دابێك هوكمه‌ت یان هه‌ر ده‌زگایه‌كی تر
14- خۆ پاراستن له قازانج ته‌سك خۆد له‌و هه‌لوه‌ستانه‌ی كه به گوێره‌یی چۆنایه‌تی رۆژنامه‌نوسه‌كه ستخلال كارگه‌ر یان په‌یوه‌ند ده‌كرێت
15- هه‌ویلنه‌دان بو پۆست هه‌وكاران رۆژنامه‌وان ئەبێته هۆی ده‌ركردنی هه‌وكاره‌كه‌یی لسه‌ر كاره‌یان دابه‌زاندنی پایه‌پله‌كه‌ی له رێی پشكێشكردنیه‌وه‌یی كه ئەم ئامده‌یه به موچه‌یه‌كی كه‌متر كار بكات .
16- تێكه‌لاو نه كردنی راست پێری (مهه‌مه)كه‌ی له‌گه‌ل راستپێری هاكه‌م یان پۆلس
17- رێزگرتن له ئەوه‌ی كه هه‌مۆ كه‌س پێشوه‌خت بێتاوانه (بره)
18- به كارنه‌هێنانی شێواز ناراوا بۆ ده‌ست هێنانی زانیاری وێنه ، وو به‌لگه‌نامه.
جار مافه‌كان (ده‌جلاراتۆن عوف رگهتس)
رۆژنامه‌وان ئەم مافانه هه‌یه :
1- به ئازادی ده‌ست بگاته هه‌مو سه‌رچاوه‌كانی زانیاری و به‌ر به ئازادی به دوا چون سه‌ر جه‌م ئەو هه‌قیقه‌تانه بكات كه كارگه‌ریان هه‌یه لسه‌ر ژیانی گشت ته‌نها له هاله‌تی به‌ده‌ر كار (استشانانیدا)له سه‌رچاوه‌كان بێ به‌ش ده‌كره‌ت ، ه‌میش له‌به‌ر پالنه‌ر رۆنه رۆن و ئاشكرا
2- پالنه‌ر وژدان (هه‌قیانه‌ت)(مافی به جێهشتن په‌شخانه‌یه‌ك یان وێستگه‌یه‌كی په‌خش ئەگهر سرۆشتیان ئاراسته‌یی سیاسی خۆی گۆر – وه ناشبێت هچ قازانجه‌كی له كس بچێت
3- اگه‌دار كردنه‌وه له هه‌ر برارێك به‌رچاو كه پێداچت كارگه‌ر هه‌بێت لسه‌ر ژیانی ئەو كۆمپانیانه‌یی كه كار بۆ ده‌كات
4- ره‌وش پیشه‌یی (پرۆفسۆنال)
5- خوێندن (فێركار) به‌رده‌وام مه‌شق پیشه‌یی وه‌ك به‌شه له كاره‌كه‌ی
6- هه‌لومه‌رج پێوست كۆمه‌لایه‌تی و پێوست بۆ كاره‌كی پێوست، گرێبه‌ست كار (كه‌سی)له دو توێرێكه‌وینامه‌یه‌كی گشته گر ئاسایش ، ابور ، رۆژنامه‌وانه‌كه و سه‌ربه خۆی ئابور و مسۆگه‌ر ده‌كات .
7- دانگ پێدان و خه‌لات كردنی مافه‌كانی وه‌ك نوسه‌رێك
8- رێزگرتن له به‌رهه‌م رۆژنامه‌وانی و شێوه‌یی ناوه‌رۆكه‌كه .
یاسای كاری رۆژنامه نووسی له كوردستان
به‌شی یه‌كه‌م
پێناسه و پره‌نسیپه‌كان
مادده‌ی یه‌كه‌م/ئه‌م گوزارشتانه‌ی خواره‌وه به‌م به‌م مه‌به‌ستانه له‌م یاسایه‌دا به‌كار براون:هه‌رێم: هه‌رێمی كوردستان – عیراق
سه‌ندیكا: سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسانی كوردستان
نه‌قیب: نه‌قیبی رۆژنامه‌نووسانی كوردستان
رۆژنامه‌وانی: ئه‌نجامدانی كاری رۆژنامه‌نووسییه به‌هه‌موو كه‌ناڵه جیاجیاكانییه‌وه
رۆژنامه‌نووس: هه‌ر كه‌سێكه كاری رۆژنامه نووسیی بكات
رۆژنامه: هه‌ر چاپكراوێك كه به‌خوله‌كی و به‌ناوێكی دیاریكراوو ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك و به‌ڕێكوپێكی ده‌ربچێت و دابه‌شبكرێت
مادده‌ی دووه‌م/
1-سانسۆر له‌سه‌ر رۆژنامه‌وانی نییه و ئازادیی بڵاوكردنه‌وه ده‌سته‌به‌ره بۆ هه‌ر هاوڵاتییه‌ك له سنوری یاساو له چوارچێوه‌ی پاراستنی ئازادییه تایبه‌تییه‌كانی تاك و داب و سیسته‌مه گشتییه‌كاندا.
2-بواردان به‌رۆژنامه‌نووس بۆ ئاگادار بوون له‌سه‌ر هه‌ر بابه‌تێك كه بۆ كۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆ و هه‌رێمایه‌تیی و نێوده‌وڵه‌تیدا.
3-رێگه‌دان به‌بڵاو كردنه‌وه‌ی ره‌خنه و را و بۆچوون.
4-وه‌ده‌ستهێنانی ئه‌و زانیاریی و هه‌واڵ و ئامارانه‌ی كه لای هاووڵاتیان گرنگن، له سه‌رچاوه جۆراو جۆره‌كانه‌وه‌و شیكردنه‌وه‌و ده‌ستاوده‌ستكردنیان و بڵاوكردنه‌وه‌و را له‌سه‌ر ده‌ربڕینیان، هه‌روه‌ها پێوسته هه‌ر فه‌رمانبه‌رێك یان ئه‌و كه‌سه‌ی راژه‌ی گشتیی پێسپێردراوه به‌حوكمی كاره‌كه‌ی، زانیاری گشتی په‌یوه‌ند به‌هه‌رێم و كۆمه‌ڵگای لایه، بواری به‌ده‌ستهێنانی بۆ رۆژنامه‌نووسان بڕه‌خسێنێت، مه‌گه‌ر نهێنی بێت یان په‌یوه‌ندی به‌ئاسایشی هه‌رێمه‌وه هه‌بێت.
5-به‌نهێنی هێشتنه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی وه‌رگرتنی زانیاریی و هه‌واڵه ده‌ستكه‌وتووه‌كان سه‌باره‌ت به‌و داوایانه‌ی دراونه‌ته دادگا، مه‌گه‌ر دادگای تایبه‌تمه‌ند بڕیاری پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه بدات.
6-نابێت گوشار بخرێته سه‌ر سه‌رنووسه‌ر یان كه‌سی دیكه بۆ ئاشكراكردنی ناوی نووسه‌ری ئه‌و بابه‌تانه یان گرتنه‌به‌ری هه‌ر رێكارێك به‌مه‌به‌ستی گه‌یشتن به‌زانینی ئه‌و ناوانه، به‌مه‌رجێك رۆژنامه‌كه به‌رپرسیارێتی یاسایی له ئه‌ستۆبگرێت.
7-هه‌ر كه‌سێكی سروشتی یا مه‌عنه‌وی، به‌پێی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه مافی خاوه‌ندارێتی رۆژنامه و ده‌رچواندنی هه‌یه.
8-نابێت رۆژنامه رابگیرێت و رێگه له‌ده‌رچوونی بگیرێت یان ده‌ستی به‌سه‌ردا بگیرێت ته‌نها به‌بڕیارێكی دادوه‌ری نه‌بێت.به‌شی دووه‌م
مه‌رجه‌كانی ده‌رچواندن هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه و وازهێنان له رۆژنامه
مادده‌ی سێیه‌م/بۆ ده‌رچواندنی رۆژنامه، پێویسته ئه‌م رێكارانه‌ی خواره‌وه بگێریته به‌ر:
1- خاوه‌ن ئیمتیاز یان دامه‌زرێنه‌ر، راگه‌یاندنێك له رۆژنامه‌یه‌كی رۆژانه‌ی هه‌رێمدا بڵاوبكاته‌وه، كه ناو و نازناو و وڵاتنامه و شوێنی نیشته‌جێی خاوه‌ن ئیمتیاز، یان دامه‌زرێنه‌ری رۆژنامه‌كه و ناوی رۆژنامه‌كه و ئه‌و زمانه‌ی كه پێی بڵاوده‌كرێته‌وه و ناوی سه‌رنووسه‌رو ماوه‌ی ده‌رچواندنی تێدا بێت، ئه‌م راگه‌یاندنه به‌به‌یانی ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه داده‌نرێت.
2-ده‌شێ ناڕه‌زایی له سه‌ر ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه له ماوه‌ی (30) سی رۆژ له رۆژی بڵاوكردنه‌وه‌ی راگه‌یاندنه‌كه له دادگای پێداچوونه‌وه‌ی هه‌رێم تۆمار بكرێت، به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه په‌سه‌ند ده‌بێت.
3-پێویسته خاوه‌ن ئیمتیاز یان دامه‌زرێنه‌ر به‌یانی دامه‌زراندنی رۆژنامه‌كه بداته سه‌ندیكا و له‌وێ تۆماری بكات.
4-مه‌رجه ئه‌و كه‌سه‌ی كه ده‌یه‌وێت رۆژنامه‌ده‌رچووبێت لێهاتوویی یاسایی ته‌واوی هه‌بێت.
5-نابێت دوو رۆژنامه به‌یه‌ك ناو له هه‌رێمدا ده‌ربچێت.
6-پێویسته خاوه‌ن ئیمتیاز یان دامه‌زرێنه‌ر له شوێنێكی دیاری رۆژنامه‌كه به‌شێوه‌یه‌كی روون ناوی خۆی و سه‌رنووسه‌ر و شوێن و رێكه‌وتی ده‌رچواندن و ناوی ئه‌و چاپخانه‌یه‌ی كه تیایدا چاپده‌كرێت بڵاو بكاته‌وه‌و پێویسته هه‌ر گۆڕانكارییه‌ك، یان هه‌مواركردنێك له‌سه‌ر ناوه‌ڕۆكی به‌یانی دامه‌زراندن رووبدات له‌ماوه‌ی (30) سی رۆژ و له رێكه‌وتی گۆڕانكارییه‌كه‌دا یان هه‌مواركردنه‌كه‌دا بڵاو بكاته‌وه.مادده‌ی چواره‌م/پێویسته هه‌ر رۆژنامه‌یه‌ك سه‌رنووسه‌ری هه‌بێت كه سه‌رپه‌رشتی ئه‌و بابه‌تانه‌ی تیایدا بڵاوده‌كرێته‌وه بكات و ئه‌م مه‌رجانه‌ی خواره‌وه‌ی تێدا بێت.
1-زمانی رۆژنامه‌كه به‌خوێندن و نووسین بزانێت.
2-هاووڵاتی هه‌رێم یان نیشته‌جێی ئه‌وێ بێت.
3-سه‌رنووسه‌ر و نووسه‌ر به‌رپرسیارێتی مه‌ده‌نی و سزایی ئه‌و بابه‌تانه‌ی بڵاوده‌كرێته‌وه ده‌گرنه‌ئه‌ستۆ، به‌ڵام خاوه‌ن ئیمتیاز ته‌نیا به‌رپرسیارێتی شارستانی له ئه‌ستۆدایه، گه‌ر سه‌لمێنرا كه به‌كرده‌نی به‌شداری له ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه كردووه، ئه‌وا هه‌مان به‌رپرسیارێَتی سه‌رنووسه‌ری ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆ.
مادده‌ی پێنجه‌م/له‌كێ له‌م حاڵه‌تانه‌ی خواره‌وه‌دا رۆژنامه به‌هه‌ڵوه‌شاوه داده‌نرێت:یه‌كه‌م: ئه‌گه‌ر له ماوه‌ی شه‌ش مانگدا له رۆژی په‌سه‌ند كردنییه‌وه به‌بێ بیانوو ده‌رنه‌چوو.دووه‌م: ئه‌گه‌ر به‌بڕیارێكی بنبڕیی دادوه‌ریی راگیرا.سێیه‌م: ئه‌گه‌ر رۆژنامه‌كه له‌و ماوه دیاریكراوانه‌ی خواره‌وه‌دا ده‌رنه‌چوو.
1-رۆژنامه‌ی رۆژانه بۆ ماوه‌ی (30) سی رۆژی به‌رده‌وام.
2-هه‌فته‌نامه بۆ (8) هه‌شت ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك.
3-بڵاوكراوه‌ی مانگانه و نیوه مانگانه بۆ (4) چوار ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك.
5-گۆڤاری وه‌رزی بۆ سێ ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك.
مادده‌ی شه‌شه‌م/یه‌كه‌م: به له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌و مه‌رجانه‌ی له‌و یاسایه‌دا هاتووه، خاوه‌ن ئیمتیاز بۆی هه‌یه واز له هه‌موو یان هه‌ندێك خاوه‌ندارێتی رۆژنامه‌كه بۆ كه‌سێكی دیكه بهێنێت، به‌په‌یڕه‌وكردنی ئه‌م مه‌رجانه‌ی خواره‌وه:
1-وازهێنه‌ر به‌ر له (30) سی رۆژ له رێكه‌وتی وازهێنانه‌كه ئاگادارییه‌ك به‌ئاره‌زووی وازهێنانه‌كه‌ی خۆی له رۆژنامه‌یه‌كی رۆژانه‌دا بڵاوبكاته‌وه.
2-هه‌مان مه‌رجه‌كانی پێویست له وازهێنه‌ر پێویسته له واز بۆهێنه‌ریش كه له‌م یاسایه‌دا هاتووه هه‌بێت.دووه‌م: هه‌ر كه‌سێك بۆی هه‌یه له‌ماوه‌ی (15) رۆژدا له رۆژی بڵاوكردنه‌وه‌ی ئاره‌زووی وازهێنانه‌كه، ناڕه‌زایی له‌سه‌ر ئه‌م وازهێنانه بداته دادگای پێداچوونه‌وه‌ی هه‌رێم.
پێناسه و پره‌نسیپه‌كان
مادده‌ی یه‌كه‌م/ئه‌م گوزارشتانه‌ی خواره‌وه به‌م به‌م مه‌به‌ستانه له‌م یاسایه‌دا به‌كار براون:هه‌رێم: هه‌رێمی كوردستان – عیراق
سه‌ندیكا: سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسانی كوردستان
نه‌قیب: نه‌قیبی رۆژنامه‌نووسانی كوردستان
رۆژنامه‌وانی: ئه‌نجامدانی كاری رۆژنامه‌نووسییه به‌هه‌موو كه‌ناڵه جیاجیاكانییه‌وه
رۆژنامه‌نووس: هه‌ر كه‌سێكه كاری رۆژنامه نووسیی بكات
رۆژنامه: هه‌ر چاپكراوێك كه به‌خوله‌كی و به‌ناوێكی دیاریكراوو ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك و به‌ڕێكوپێكی ده‌ربچێت و دابه‌شبكرێت
مادده‌ی دووه‌م/
1-سانسۆر له‌سه‌ر رۆژنامه‌وانی نییه و ئازادیی بڵاوكردنه‌وه ده‌سته‌به‌ره بۆ هه‌ر هاوڵاتییه‌ك له سنوری یاساو له چوارچێوه‌ی پاراستنی ئازادییه تایبه‌تییه‌كانی تاك و داب و سیسته‌مه گشتییه‌كاندا.
2-بواردان به‌رۆژنامه‌نووس بۆ ئاگادار بوون له‌سه‌ر هه‌ر بابه‌تێك كه بۆ كۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆ و هه‌رێمایه‌تیی و نێوده‌وڵه‌تیدا.
3-رێگه‌دان به‌بڵاو كردنه‌وه‌ی ره‌خنه و را و بۆچوون.
4-وه‌ده‌ستهێنانی ئه‌و زانیاریی و هه‌واڵ و ئامارانه‌ی كه لای هاووڵاتیان گرنگن، له سه‌رچاوه جۆراو جۆره‌كانه‌وه‌و شیكردنه‌وه‌و ده‌ستاوده‌ستكردنیان و بڵاوكردنه‌وه‌و را له‌سه‌ر ده‌ربڕینیان، هه‌روه‌ها پێوسته هه‌ر فه‌رمانبه‌رێك یان ئه‌و كه‌سه‌ی راژه‌ی گشتیی پێسپێردراوه به‌حوكمی كاره‌كه‌ی، زانیاری گشتی په‌یوه‌ند به‌هه‌رێم و كۆمه‌ڵگای لایه، بواری به‌ده‌ستهێنانی بۆ رۆژنامه‌نووسان بڕه‌خسێنێت، مه‌گه‌ر نهێنی بێت یان په‌یوه‌ندی به‌ئاسایشی هه‌رێمه‌وه هه‌بێت.
5-به‌نهێنی هێشتنه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی وه‌رگرتنی زانیاریی و هه‌واڵه ده‌ستكه‌وتووه‌كان سه‌باره‌ت به‌و داوایانه‌ی دراونه‌ته دادگا، مه‌گه‌ر دادگای تایبه‌تمه‌ند بڕیاری پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه بدات.
6-نابێت گوشار بخرێته سه‌ر سه‌رنووسه‌ر یان كه‌سی دیكه بۆ ئاشكراكردنی ناوی نووسه‌ری ئه‌و بابه‌تانه یان گرتنه‌به‌ری هه‌ر رێكارێك به‌مه‌به‌ستی گه‌یشتن به‌زانینی ئه‌و ناوانه، به‌مه‌رجێك رۆژنامه‌كه به‌رپرسیارێتی یاسایی له ئه‌ستۆبگرێت.
7-هه‌ر كه‌سێكی سروشتی یا مه‌عنه‌وی، به‌پێی حوكمه‌كانی ئه‌م یاسایه مافی خاوه‌ندارێتی رۆژنامه و ده‌رچواندنی هه‌یه.
8-نابێت رۆژنامه رابگیرێت و رێگه له‌ده‌رچوونی بگیرێت یان ده‌ستی به‌سه‌ردا بگیرێت ته‌نها به‌بڕیارێكی دادوه‌ری نه‌بێت.به‌شی دووه‌م
مه‌رجه‌كانی ده‌رچواندن هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه و وازهێنان له رۆژنامه
مادده‌ی سێیه‌م/بۆ ده‌رچواندنی رۆژنامه، پێویسته ئه‌م رێكارانه‌ی خواره‌وه بگێریته به‌ر:
1- خاوه‌ن ئیمتیاز یان دامه‌زرێنه‌ر، راگه‌یاندنێك له رۆژنامه‌یه‌كی رۆژانه‌ی هه‌رێمدا بڵاوبكاته‌وه، كه ناو و نازناو و وڵاتنامه و شوێنی نیشته‌جێی خاوه‌ن ئیمتیاز، یان دامه‌زرێنه‌ری رۆژنامه‌كه و ناوی رۆژنامه‌كه و ئه‌و زمانه‌ی كه پێی بڵاوده‌كرێته‌وه و ناوی سه‌رنووسه‌رو ماوه‌ی ده‌رچواندنی تێدا بێت، ئه‌م راگه‌یاندنه به‌به‌یانی ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه داده‌نرێت.
2-ده‌شێ ناڕه‌زایی له سه‌ر ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه له ماوه‌ی (30) سی رۆژ له رۆژی بڵاوكردنه‌وه‌ی راگه‌یاندنه‌كه له دادگای پێداچوونه‌وه‌ی هه‌رێم تۆمار بكرێت، به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه په‌سه‌ند ده‌بێت.
3-پێویسته خاوه‌ن ئیمتیاز یان دامه‌زرێنه‌ر به‌یانی دامه‌زراندنی رۆژنامه‌كه بداته سه‌ندیكا و له‌وێ تۆماری بكات.
4-مه‌رجه ئه‌و كه‌سه‌ی كه ده‌یه‌وێت رۆژنامه‌ده‌رچووبێت لێهاتوویی یاسایی ته‌واوی هه‌بێت.
5-نابێت دوو رۆژنامه به‌یه‌ك ناو له هه‌رێمدا ده‌ربچێت.
6-پێویسته خاوه‌ن ئیمتیاز یان دامه‌زرێنه‌ر له شوێنێكی دیاری رۆژنامه‌كه به‌شێوه‌یه‌كی روون ناوی خۆی و سه‌رنووسه‌ر و شوێن و رێكه‌وتی ده‌رچواندن و ناوی ئه‌و چاپخانه‌یه‌ی كه تیایدا چاپده‌كرێت بڵاو بكاته‌وه‌و پێویسته هه‌ر گۆڕانكارییه‌ك، یان هه‌مواركردنێك له‌سه‌ر ناوه‌ڕۆكی به‌یانی دامه‌زراندن رووبدات له‌ماوه‌ی (30) سی رۆژ و له رێكه‌وتی گۆڕانكارییه‌كه‌دا یان هه‌مواركردنه‌كه‌دا بڵاو بكاته‌وه.مادده‌ی چواره‌م/پێویسته هه‌ر رۆژنامه‌یه‌ك سه‌رنووسه‌ری هه‌بێت كه سه‌رپه‌رشتی ئه‌و بابه‌تانه‌ی تیایدا بڵاوده‌كرێته‌وه بكات و ئه‌م مه‌رجانه‌ی خواره‌وه‌ی تێدا بێت.
1-زمانی رۆژنامه‌كه به‌خوێندن و نووسین بزانێت.
2-هاووڵاتی هه‌رێم یان نیشته‌جێی ئه‌وێ بێت.
3-سه‌رنووسه‌ر و نووسه‌ر به‌رپرسیارێتی مه‌ده‌نی و سزایی ئه‌و بابه‌تانه‌ی بڵاوده‌كرێته‌وه ده‌گرنه‌ئه‌ستۆ، به‌ڵام خاوه‌ن ئیمتیاز ته‌نیا به‌رپرسیارێتی شارستانی له ئه‌ستۆدایه، گه‌ر سه‌لمێنرا كه به‌كرده‌نی به‌شداری له ده‌رچواندنی رۆژنامه‌كه كردووه، ئه‌وا هه‌مان به‌رپرسیارێَتی سه‌رنووسه‌ری ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆ.
مادده‌ی پێنجه‌م/له‌كێ له‌م حاڵه‌تانه‌ی خواره‌وه‌دا رۆژنامه به‌هه‌ڵوه‌شاوه داده‌نرێت:یه‌كه‌م: ئه‌گه‌ر له ماوه‌ی شه‌ش مانگدا له رۆژی په‌سه‌ند كردنییه‌وه به‌بێ بیانوو ده‌رنه‌چوو.دووه‌م: ئه‌گه‌ر به‌بڕیارێكی بنبڕیی دادوه‌ریی راگیرا.سێیه‌م: ئه‌گه‌ر رۆژنامه‌كه له‌و ماوه دیاریكراوانه‌ی خواره‌وه‌دا ده‌رنه‌چوو.
1-رۆژنامه‌ی رۆژانه بۆ ماوه‌ی (30) سی رۆژی به‌رده‌وام.
2-هه‌فته‌نامه بۆ (8) هه‌شت ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك.
3-بڵاوكراوه‌ی مانگانه و نیوه مانگانه بۆ (4) چوار ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك.
5-گۆڤاری وه‌رزی بۆ سێ ژماره‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك.
مادده‌ی شه‌شه‌م/یه‌كه‌م: به له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌و مه‌رجانه‌ی له‌و یاسایه‌دا هاتووه، خاوه‌ن ئیمتیاز بۆی هه‌یه واز له هه‌موو یان هه‌ندێك خاوه‌ندارێتی رۆژنامه‌كه بۆ كه‌سێكی دیكه بهێنێت، به‌په‌یڕه‌وكردنی ئه‌م مه‌رجانه‌ی خواره‌وه:
1-وازهێنه‌ر به‌ر له (30) سی رۆژ له رێكه‌وتی وازهێنانه‌كه ئاگادارییه‌ك به‌ئاره‌زووی وازهێنانه‌كه‌ی خۆی له رۆژنامه‌یه‌كی رۆژانه‌دا بڵاوبكاته‌وه.
2-هه‌مان مه‌رجه‌كانی پێویست له وازهێنه‌ر پێویسته له واز بۆهێنه‌ریش كه له‌م یاسایه‌دا هاتووه هه‌بێت.دووه‌م: هه‌ر كه‌سێك بۆی هه‌یه له‌ماوه‌ی (15) رۆژدا له رۆژی بڵاوكردنه‌وه‌ی ئاره‌زووی وازهێنانه‌كه، ناڕه‌زایی له‌سه‌ر ئه‌م وازهێنانه بداته دادگای پێداچوونه‌وه‌ی هه‌رێم.
ئەنجام
ده‌ستهلاتا یاسایی ئاوایه‌ك ژ ده‌ستهلاتێ یه كو ب ده‌نگێ خه‌لكێ و ژ ریا هلبژارتنان و هه‌روسا ب ده‌ستێ نوونه‌رێ راستین یێ خه‌لكێ برێڤه دچه, ده‌ستهلات د ده‌ستێ كه‌سه‌كێ دبه كو خه‌لك باوه‌ریێ پێ دده و پێدڤی یه كو ئەو كه‌س یان كاسه‌نه ل گۆر یاسای و سیسته‌مه‌ك پێشكه‌تی ده‌ستهلاتێ بمه‌شینن. د ڤێ جورا ده‌ستهلاتێ ده جڤاك مه‌زنترین پێشكه‌تنان ب خوه ڤه دبینه و چاپه‌مه‌نی و ته‌له‌فزیۆن ب ئازادی خه‌باتا خوه به‌رده‌وام دكن و تاڤایا كریارێن ده‌ستهلاتداران ل گۆر یاسایێ دبه و باوه‌ریه خه‌لكێ ل هه‌ر تشته‌كێ بلنتره. میناكێن وان ده‌ستهلاتان ژی ئەم دكارن ل وه‌لاتێن ئە‌ورۆپایی و ئامه‌ریكایی و وه‌لاتێن پێشكه‌تی یێن دن ببینن. كو ب سه‌ده‌ما ئەكتیڤبوون و زندیبوونا نێرینێن خه‌لكێ جڤاكێ وه‌لات پێشكه‌تنه‌ك مه‌زن ب خوه ڤه دبینن. وه‌ك من پێشتر باسكر ئەم راپۆرته له‌سه‌ر هه‌نده‌ك ماده‌ی یاساكانی كه له لایه‌ن ده‌وله‌تانی وه‌ك ئال جه‌زایر, تونوس و كوردستان كه له لای یاسای ئەم ده‌وله‌تانه هه‌ندێك رێگه‌ز دانینه پێش رۆژنامه‌گه‌ری. كه واته كاری رۆژنامه‌گه‌ری پێویستی به هه‌ندێك یاسای هه‌یه نه‌ك هه‌ر تشت به ئاوایه‌ك بێ قۆنترۆلی ده‌وله‌ت پێش بكه‌وێت و ژبۆ ئەوله‌كاریا ده‌وله‌ت ببه هۆكاره‌كی به گومان. له‌ورا له‌م كاتی دوماهیك ده له هه‌مو ولاتانی جیهاندا كاری رۆژنامه‌گه‌ری به هه‌ندێك ئەو یاسایانه‌ی كه له لای ده‌وله‌ت به شێوه‌یه‌كی قانونی هاتی سازكرن, كه‌س یانژی ده‌زگای راگه‌یاندن به شێوه‌یه‌ك بێ سینۆر ناتوانن كاری رۆژنامه و بلاوكردنی زانیاری بۆ كۆمه‌لگه بكه‌ن. چونكه هه‌مو زانیاری رۆژانه كه له لای مه‌دیا له ده‌زگای راگه‌یاندن بۆ جه‌ماوه‌ر بلاو ده‌بێت راسته‌وخۆ باندۆری له سه‌ر ده‌رۆنی كۆمه‌لگا ده‌كات. ئەم كۆمه‌لگه‌یه ده‌بێت سه‌ده‌م كه له بن كۆنترۆلی ده‌وله‌ت ده‌ربكه‌وێت و هه‌تا به‌بت سه‌ده‌می خه‌ته‌ره‌یێكی گه‌وره. ئەگهر ته‌ماشه بكه‌ن ئەم خۆپێشاندان و سه‌رهلدانی جه‌ماوه‌ری رۆژهلاتی ناڤین كه له ولاتانی وه‌ك سه‌ره‌تا له مسر, لیبیا و ئەم كۆتایه له سوریه هه‌مو له‌به‌ر سه‌ده‌می كاری میدیا ئەمه روداوه. چونكه مه‌دیا ده‌بت سه‌ده‌م كه كۆمه‌لگه له هه‌مبه‌ر ده‌وله‌تی خۆ رابن و یاسایه‌ك نوێ بۆ خۆ سازبكه‌ن. له به‌ر ئەم چه‌نده جه‌ماوه‌ری یاساناسان هه‌ندێك یاسا بۆ رۆژنامه‌ڤانی و كاری ده‌زگای رۆژنامه‌ڤانی دانیه هۆلێ.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder